شناخت رفتارهای نابهنجار نوجوانان و جوانان

فرزاد شاکرمی*/ میرملاس: شناخت رفتار بهنجار از نابهنجار یکی از مهمترین مسائل مورد بحث در روانشناسی نابهنجاری به شمار می رود.برای مربیان ، والدین و مسئولان نیز تشخیص رفتارهای بهنجار و نابهنجار نوجوانان و جوانان از اهمیت خاصی برخوردار می باشد.ارایه تعریف ساده و رضایت بخشی از اصطلاح ” نابهنجاری رفتاری ” چندان آسان نیست.دلیل این امر آن است که نابهنجاری رفتاری بیش از آنکه یک مفهوم مطلق باشد، امری نسبی بوده و به فرهنگها و اجتماعات مختلف وابسته است . به عبارت دیگر،رفتار نابهنجار از جامعه ای به جامعه ای به جامعه دیگر تفاوت کرده حتی در یک فرهنگ هم ممکن است رفتاری که زمانی بهنجار تلقی می شده در زمانی دیگر نابهنجار محسوب گردد.از سوی دیگر ، وقتی صحبت از ناهنجاری می شودتوجه بسیاری به قتل ، خودکشی ، افسردگی ، الکلیسم و …. معطوف می گردد.گرچه چنین رفتارهایی انحراف زیادی از آنچه که به عنوان استاندارد و الگو در جامعه پذیرفته شده است نشان می دهند اما همه رفتارهای غیر عادی چنین خطرناک و یا غیر معمول نیستند.ا کثر افرادی که دارای رفتار نابهنجار هستند در بسیاری از زمینه ها رفتار طبیعی و معمول دارند. در واقع می توان گفت که ناهنجاری رفتاری الگوهای رفتاری وسیعی رادر بر می گیرد که تنهابرخی از آنها حالت مرضی دارند. به عبارت دیگر، اگر بخواهیم بهنجاری و نابهنجاری را در روی یک طیف نشان دهیم،بهنجاری و نابهنجاری در قطبین این طیف قرار گرفته و معدود کسانی به طور کامل در یک حد نهایی این طیف واقع می گردند، یعنی به طور کامل بهنجار یا نابهنجار باشند.به بیان دیگر ،بهنجاری یا نابهنجاری مانند مفاهیم سپید و سیاه یا سخت و نرم اموری مانعه الجمع نیستندبلکه هر فرد بهنجاری می تواند تا اندازه ای نابهنجار و یا هر فرد نابهنجاری قدری بهنجار باشد. همچنین تفاوت رفتار بهنجار و نابهنجار اغلب از نظر درجه و شدت می باشد تا از نظر نوع . یعنی هر فرد ممکن است دچار توهم یا هذیان گردد اما در یک فرد پسیکوتیک این رفتارها شدیدتر و تداوم آنها نیز بیشتر است.یا اینکه بسیار پیش می آید که واقعیتها در نظر افراد طبیعی تحریف شود اما تحریف واقعیت جز لاینفک زندگی یک فرد پسیکوتیک به شمار می رود. با توجه به نظرات روان شناسان و روانپزشکان، رفتار نابهنجار رفتاری است که به میزان قابل توجهی از یک معیار فرهنگی یا هنجار گروهی دور شده باشد.هنگامی که واژه نابهنجار به معنای منفی یا کنایه آمیز به کار می رود منظور رفتاری است که ناسازگارانه بوده و شکست در پی دارد چنین رفتاری معمولا برای خود یا دیگران بسیار ناراحت کننده است ( ربر ۱۹۸۵)
هر جامعه برای تحقق اهداف خویش ملاکها و معیارهایی برای تشخیص رفتار بهنجار و نابهنجار انتخاب و تعیین می کندکه به وسیله آیینهای دینی و اخلاقی ، قوانین جاری ، قواعد گروهی و سازمانی و مقررات نظارت می گردد. این ملاکها و معیارها که از ارزشها ناشی می شوند مبین هنجارهای جامعه ، سازمانها و گروهها و خانواده می باشند. هنگامی که فرد با هنجارهای خانوادگی یا اجتماعی انطباق نداشته باشد و یا انطباق او کافی بنظر نرسد در چنین وضعیتی وی مساله دار قلمداد شده که ممکن است مشکلش به صورتهای زیر جلوه گر شود: ۱-کژ سازگاری . مانند تنبلی و دروغگویی که در آنها گرچه فرد باهنجارهای خانوادگی و مدرسه ای تطابق کافی ندارد اما هنجاری هم شکسته نمی شود. ۲-ناسازگاری. مانند فرار از منزل یا فرار از مدرسه که در آنها انطباق فرد با هنجارهای خانوادگی کافی نبوده ووی در آستانه هنجارشکنی قراردارد. ۳-خطا کاری. مانند تقلب و صدمه زدن به اشخاص یا اشیا که در آنها نه تنها فرد انطباقی باهنجار ها ندارد بلکه پاره ای از هنجارهای خانوادگی و مدرسه ای و احتمالا اجتماعی شکسته می شود. ازین رو، فرد مستحق کیفر خانوادگی و مدرسه ای بود اما مستوجب کیفر اجتماعی شدید نمی گردد. ۴-بزهکاری.مانند اعتیاد و دزدی که در آنها نه تنها فرد انطباقی باهنجارها ندارد بلکه هنجارهای قانونی و اخلاقی نیز شکسته می شوند. لذا کیفر قانونی الزامی می گردد.

*کارشناس علوم تربیتی