کیانوش رستمی/ میرملاس:
بدون شک امروزه فضای مجازی در ایران به یک قدرت بلامنازع تبدیل شده است. فضای مجازی در ایران به دلایل متعددی از واقعی‌ترین فضاهایی است که باید واقعیت را در آن‌جا جست‌وجو کرد. البته دلایل آن را در مجالی دیگر بررسی خواهیم کرد. از طرفی دیگر در جهان کنونی که به حق آن را باید عصر رسانه‌ها نامید، فناوری اطلاعات به مدد گسترش ارتباطات فراگیر شده و جهان را دگرگون ساخته است. مهم‌ترین تغییراتی که این فناوری در جهان به‌وجود آورده، در واقع همان چیزی است که «مارشال مک لوهان» کانادایی از آن به دهکده‌ی جهانی یاد کرده‌است؛ بدین معنا که مردم نقاط جهان به‌سان ساکنان یک دهکده امکان برقراری ارتباط با یک‌دیگر و اطلاع از اخبار و رویدادهای جهانی دارند.
شبکه‌های اجتماعی رسانه‌های مدرن و عجیبی هستند که در زندگی عادی ما همواره جریان دارند. آن‌ها بی‌اجازه و بی‌تعارف بخشی از زندگی روزمره‌ی ما شده‌اند. شبکه‌های اجتماعی در همه‌جا حضوری پررنگ در زندگی انسان‌های امروزی دارند، در محل کار، محل تحصیل، خانه، خیابان و…
رسانه‌های اجتماعی به عنوان عامل تحولات و تغییرات در عصر حاضر محسوب می‌شوند؛ رسانه‌هایی که به نظر می‌رسد قرار است پا جای پای رسانه‌های جمعی بگذارند زیرا جنس مخاطب آن‌ها منفعل نیست بلکه جنس آن‌ها کاربران تولید کننده‌ی محتواست.
با این اوصاف رسانه‌های اجتماعی به مانند تیغ دولبه عمل می‌کنند؛ مردم باید استفاده‌ی درست از آن‌ها را بیاموزند. کافی است یک خبر دروغ و یا یک شایعه؛ شهری، استانی و حتا یک کشوری را تحت تاثیر قرار دهد. صبح آدینه‌ی امروز (۲۹ دی ماه) تلفن‌ها به صدا درآمدند که زمین‌لرزه‌‌ای هفتونیم ریشتری شهر کوهدشت را با خاک یک‌سان کرده‌است!! منبع این شایعه چه کس یا کسانی بوده‌است، نمی‌دانیم. آیا یک نفر خواسته است یک شوخی بی‌مزه با مردم بکند؟ باز نمی‌دانیم اما هرکه بوده‌است کار درستی نکرده زیرا شوک بدی به توده‌ی مردم وارد کرد. اما در این ماجرا آن‌چه به شایعات دامن زد قطع تلفن‌های ثابت شهرستان‌های کوهدشت، پل‌دختر، رومشکان و… بود.
شاید یکی از مضرات شبکه‌های اجتماعی از جمله تلگرام نشر خبرهای دروغ و بدون منبع معتبر باشد.
نشر این خبر دروغ به سرعت در سراسر استان گسترش یافت. برخی از بستگان این شهرستان که ساکن دیگر نقاط کشورمان هستند نگران و آشفته‌خاطر شدند، دلهوله (دلهره) ای وجود آن‌ها را دربرگرفت. چه باید کرد؟
خوب در این مواقع نباید به راحتی هر پیام یا خبری را تایید یا رد کرد! باید این پرسش‌ها را از خود بپرسیم که؛ آیا یک زمین‌لرزه‌ی هفتونیم ریشتری تاثیری روی شهرهای اطراف از جمله خرم‌آباد نمی‌گذارد؟ وقتی در سرپل‌ذهاب زلزله آمد استان‌های هم‌جوار نلرزیدند؟ مگر می‌شود در ۹۰ کیلومتری مرکز استان لرستان زلزله بیاید اما آب از آب تکان نخورد!
آیا این خبر را خبرگزاری‌ها و رسانه‌های معتبر نشر داده‌اند؟ و…
مدیر روابط عمومی شرکت مخابرات منطقه لرستان قطع فیبر نوری را علت قطع ارتباط مخابراتی شهرستان‌های کوهدشت، رومشکان، پل‌دختر و توابع این شهرستان‌ها اعلام کرد.
محمد مهدی ایمانی‌پور گفت:« به علت قطع فیبر نوری در کیلومتر ۴۴ جاده‌ی کوهدشت – خرم‌آباد، ارتباط تلفن‌های ثابت و همراه شهرهای کوهدشت و پل‌دختر و رومشکان دچار قطعی شده‌است.»
مدیرکل مدیریت بحران استان لرستان نیز شایعه وقوع زلزله در کوهدشت را رد کرد و گفت: «شبکه مخابرات شهرستان کوهدشت دچار اختلال شده است و شایعه وقوع زلزله در این شهرستان و قطع شبکه‌های ارتباطی مخابراتی صحت ندارد.»
آریایی افزود:« به محض برطرف شدن مشکلات زیرساختی مخابرات شهرستان کوهدشت، ارتباطات مخابراتی این شهرستان مجدداً برقرار خواهد شد.»
دلیل قطعی تلفن از زبان دو منبع معتبر باعث شد نگرانی‌ها از بین برود و شایعه رنگ ببازد.
حال با وجود این همه کانال تلگرامی و دیگر شبکه‌های اجتماعی راه تشخیص خبر راست و نادرست و سره از ناسره چیست؟
سواد رسانه‌ای در چنین مواقعی کارگشاست. سواد رسانه‌ای چیست؟ اهداف آن چیست؟
همان‌گونه که اشاره کردیم رسانه در زندگی ما ازلحظات تنهایی تامحیط گرم خانواده، فضای آموزشی، اداری و هرجایی که بتوانید تصوّرکنید، نفوذ کرده‌است.اگربه تعداد روزنامه‌ها،مجلّه‌ها، شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی، پایگاه‌های اینترنتی، شبکه‌های اجتماعی در فضای مجازی و … نگاه کنید به گستردگی، قدرت و اهمّیت رسانه‌ها و در پی آن،سوادرسانه‌ای پی می‌برید.
* سواد رسانه‌ای(Media Literacy): یک نوع درک متکی بر مهارت است که بر اساس آن می‌توان انواع رسانه‌ها و تولیدات رسانه‌ای را شناخت و آن‌ها را از یک‌دیگر شناسایی و تفکیک کرد.
به دیگر سخن، سواد رسانه‌ای، برخورد هدفمند با رسانه‌هاست که موجب بالارفتن سطح آگاهی افراد جامعه به عنوان مخاطبین رسانه‌ها می‌شود و منجر به ارتباطی دوسویه و مشارکت جویانه با رسانه‌ها از
آموزش سواد رسانه‌ای به شهروندان، یعنی آشنا کردن و آموزش دادن آن‌ها با رویکردهای انتقادی در مطالعات ارتباطی و رسانه‌ای برای درک و فهم ژرف‌ساخت‌ها و گذر از سطح به عمق است. یکی از مولفه‌ها و وجوه این رویکردهای انتقادی، فهم و درکِ نسبت میان بازنمایی رسانه‌ها و واقعیات دنیای عینی است.
داشتن سواد رسانه‌ای یعنی این که ما بدون سند و دلیل هر پیام رسانه‌ای را تایید نکنیم. برخوردی هوشمندانه با رسانه‌ها و پیام‌های ارسالی آن‌ها داشته باشیم. بدون داشتن سوادرسانه‌ای نمیتوان گزینش‌های درستی از پیام‌های رسانه‌ای داشت؛ بدین روی باید نهادهای مدنی و رسانه‌ای در ایران به این امر کمک کنند تا آموزش سوادرسانه‌ای به یک ضرورت و نیاز حیاتی برای جامعه تبدیل شود.
