میرسلیم خدایگان*/ میرملاس نیوز:
“رسانه ی مولد “
به مناسبت یک سالگی میرملاس
فرانک وبستر در کتاب ” نظریه های جامعه ی اطلاعاتی” پنج تعریف از “جامعه ی اطلاعاتی” را قابل تشخیص میداند که عبارتند از: فناورانه/اقتصادی/شغلی/فضایی و فرهنگی.
او در این کتاب،از منظر فناورانه، گستردگی شبکه ی اطلاعاتی را با شبکه ی سراسری برق می سنجد: هر نقطه ای که به شبکه ی سراسری برق متصل است می تواند به شبکه اطلاعاتی وصل شود. در بحث اقتصادی ، سهم ارزش مبادلات اطلاعات را در تولید ناخالص ملی می سنجد و بر مبنای گزارش تحقیق نه جلدی “مارک پورات” می افزاید که در اواخر دهه ی ۶۰ میلادی، ۴۶% تولید ناخالص ملی ایالات متحده از بخش اطلاعات ناشی می شود. در تعریف شغلی جامعه ی اطلاعاتی، پورات گزارش می دهد که در همان زمان، کمتر از نیمی ار نیروی کار در ایالات متحده در بخش”اطلاعاتی” مشغول بودند، یعنی رشدی تقریبا ۵۰۰درصدی در طول یک قرن.مفهوم تعریف “فضایی” از جامعه ی اطلاعاتی، در عین حال که از جامعه شناسی و علم اقتصاد استفاده می کند، در هسته ی خود، تاکید مشخص جغرافیدانان را بر روی مسئله ی فضا دارد.در اینجا تاکید اصلی بر روی شبکه های اطلاعاتی است که مکانها را به هم متصل می کنند و متعاقبا تاثیرات چشمگیری بر روی برنامه ریزی های زمانی و مکانی دارند. وبستر، مفهوم فرهنگی جامعه اطلاعاتی را از همه راحت تر مورد تائید می داند هر چند معتقد است که از همه کمتر سنجیده و حساب شده است.تلویزیون(شبکه های مختلف، تلویزیون کابلی، تله تکست)/رادیو(در خانه،ماشین،محل کار،واکمن)/فیلمهای سینمایی(در سینما،تلویزیون،ویدئوکلوپها، فروشگاهها)/ آگهی های دیواری، تابلوهای تبلیغاتی، ویترین مغازه ها/نوارهای ضبط صوت، دیسکهای فشرده و روزنامه ها/تلفن/دوربین های فیلمبرداری . همه ی این ها نشانه ی این واقعیت است که ما در جامعه ای انباشته از رسانه زندگی می کنیم .ما در معرض این بارانهای اطلاعاتی از میز صبحانه تا پاسی از شب قرار می گیریم و همین ها نحوه ی پوشش(مد)، نما و پلان خانه ها، و رفتار اجتماعی و زیست شخصی و خانوادگی ما را تحت تاثیر خود دارند.
از کتاب ۴۰۰ صفحه ای وبستر می گذریم که در آن نظرات متفاوت و ضد و نقیضی در بحث از “جامعه ی اطلاعاتی” مطرح شده است. مثلا بحث بر سر این موضوع که حتی کشوری مانند آمریکا “جامعه ای اطلاعاتی” است یا در آینده در آن گام خواهد نهاد. تعریف اطلاعات در این کتاب گسترده است از تعریف آن بر مبنای مفاهیم دیجیتالی چون “حجم بیت” و “صفر و یک” گرفته تا تعریف اطلاعات به معنای اخبار.
اما آنچه به جامعه ی “در حال گذار” ما مربوط می شود نیز نمی تواند بی تاثیر از رشد و گسترش روز افزون تعاریف جامعه ی اطلاعاتی در آن باشد.با درنظرداشت پنج مولفه ی فوق به اهمیت رسانه ها در جوامع امروز پی می بریم.سه مولفه ی اول را می توان بر یک محور بنیادین یعنی اقتصاد بررسی کرد و دو مولفه ی پایانی بیشترحول محور مباحث و مسائل فرهنگی می چرخد. اتفاقا این دو محور، رویکرد های اساسی در جامعه شناسی هستند. یک رویکرد، اقتصاد را زیر بنای توسعه اجتماعی می داند و دیگری فرهنگ را. ما طرفدار هر کدام از این رویکردها باشیم ، می دانیم که این دو، رابطه ای جدا نشدنی و دیالکتیکی با هم دارند. تو سعه ی اقتصادی به توسعه ی فرهنگی می انجامد وتوسعه ی فرهنگی، توسعه ی اقتصادی را در پی دارد..
از منظر اقتصادی ، ایجاد و گسترش رسانه های جمعی، به ایجاد اشتغال یاری می رساند. نه تنها افرادی که به عناوین مختلف در روزنامه ها، مجلات، سایت ها و دیگر رسانه ها به طور مستقیم کار می کنند، مشاغل بسیاری در ارتباط با رسانه ها رونق می گیرند.از دکه های روزنامه فروشی ، حروف چین ها، تایپیست ها، طراحان و شرکت های چاپ و نشر گرفته تا تولید کنندگان و فروشندگان و ارائه دهندگان خدمات کامپیوتری و اینترنتی و شبکه ها و اپراتورهای گسترده ی مخابراتی.
یکی از مهمترین چالشهای فرهنگی و جامعه شناختی جامعه ی ما همین شتاب گسترده ی مراکز و منابع مختلف اطلاعاتی است. جامعه ای که هنوز ساختار ها و بافتارهای سنتی و پیشینی اش تعیین کننده ی روابط و قوانین آن هستند چگونه می تواند با این چالش مواجه شود؟ این خطری برای در هم شکستن و تحریف فرهنگ ملی و محلی است یا امکانی برای بسط و توسعه ی فرهنگی آن؟
این پرسشی بنیادین است.
برای جوامع در حال گذار، تغیر ساخت سازمان اجتماعی، مسئله ای روزمره و روز افزون است. وقتی در یک روستا یا شهری کوچک(مثل کوهدشت)، کارخانه ای احداث می شود، سازمان اجتماعی دستخوش تغییر می شود. مسائل اقتصادی و اشتغال از آن تاثیر می پذیرند و به تبع آن فرهنگ و روابط اجتماعی متاثر می شوند. در اینجا ،کارخانه ، “عامل” تغییر و نیاز راهبردی جامعه برای احداث کارخانه، “شرایط” تغییر اجتماعی است. “گی روشه” معتقد است عوامل و شرایط تغییر مکمل یک دیگرند.شرایط بر جهت گیری تغییر می توانند تاثیر بگذارند و آن را به این سو یا آن سو بکشانند. در بحث ما “عامل” تغییر اجتماعی، رسانه ها هستند و نیاز جامعه برای ارتباطات اجتماعی و آگاهی از اخبار و اطلاعات در حوزه های مختلف فرهنگی”شرایط” تغییر.
رسانه های دیجیتال، همانند دیگر فناوری های عصر صنعتی و پسا صنعتی ، برای جامعه ی ما پدیده ای جدید و وارداتی است. همانطور که در آغاز بحث اشاره شد، امروزه تکنولوژی برق و کامپیوتر، فضاها و مکانها را بیش از آنکه فکر کنیم به هم نزدیک کرده و “دهکده ی جهانی” مک لوهان را شکل داده است. دسترسی به اینترنت، یعنی دسترسی به همه چیز. علاوه بر اخبار و اطلاعات، انواع سرگرمی ها، بازیها و خرید کالاهای مختلف از طریق اینترنت به راحتی در دسترس است. خطری که برای فرهنگ بومی و ملی ما در این “در دسترس آسان بودن” وجود دارد، همانا مصرف کنندگی صرف است. غول های عظیم رسانه ای به طور بی وقفه و شبانه روزی در کار تولید و تخریب فرهنگ وساخت بخشیدن به ذائقه ی مخاطب خود هستند. اگر ما از این شبکه ی گسترده و در هم تنیده، فقط به مصرف کنندگی بسنده کنیم، بی شک دیری نمی پاید که ازهویت فرهنگی و تاریخی خود تهی شده وبه موجوداتی بی هویت، سر در گم و بی هدف مبدل خواهیم شد. این رویه ی بدبینانه ی تاثیر تکنولوژی است! می گویند وقتی گروه تحقیق به لرستان می رسند تا زمینه ی احداث راه آهن سراسری را بررسی کنند، حاکم وقت لرستان، با پیش کشی اسبی به رئیس گروه و پذیرایی مفصل از آنان می خواهد مسیر لرستان را صعب العبور گزارش دهند تا راه آهن از خرم آباد عبور نکند! با این ادله ی داهیانه که وقتی قطار به خرم آباد برسد، فرهنگ بومی و قدرت وی در معرض تهدید قرار می گیرد! این روایت واقعی باشد یا جعلی، واقعیت اینست که این رویکرد همیشه بخشی از مواجهه ی سنت با مدرنیته بوده و هست.
راه دیگر مواجهه با این تکنولوژی جدید، شناخت کارکردها و ظرفیت های آن برای مدیریت جامعه و مسائل فرهنگی است. اگر ما با ایجاد رسانه های جدی و مولد بومی ، مخاطب بومی را راضی نگه داریم و او را از نظر فرهنگی و اطلاعاتی اقناع نماییم، می توانیم به رسانه به عنوان یک ظرفیت مثبت برای حفظ، بسط و اشاعه ی فرهنگ بومی و ملی چشم داشته باشیم.
در سطح بومی و منطقه ای رسانه هایی چون سیمره و میر ملاس نیوز نمونه های درخشانی از این رویکرد هستند. این دو رسانه با بهره گیری از توان تخصصی علمی، فکری و فرهنگی ِ بومی ، توفیق بسیاری در رونق فرهنگی و اطلاعاتی جامعه ی بومی خود داشته اند.این دو که خاستگاهشان یک فرهنگ است توانسته اند با دو ابزار متفاوت ،همپوشانی و گفتگوی آهنگینی بین خود، مخاطب و فرهنگ ملی و محلی ایجاد کنند. بحث در مورد نقاط اختلاف و اشتراک این دو رسانه و مقایسه شان را به فرصتی دیگر حواله می دهم.اما آنچه که باعث پرداختن به این موضوع است، تولد یک سالگی میرملاس است.
گفتنی ها را دوست بزرگوارم لطیف آزادبخت بیان فرموده اند. میر ملاس تر و تازه است و دلیلش تر و تازگی امین آزادبخت است. امین جوانی است دینامیک و دارای ذهنی خلاق و پشتکاری مثال زدنی. مدیر سایت میرملاس نیوز پر تلاش است، برای کارش هدف و مهمتر از آن برنامه دارد. او با گرد آوردن هیئت تحریریه ای جوان و خلاق توانسته است تعامل سازنده و زایایی را بین نویسندگان بومی و مخاطبان ، ایجاد کند. هیئت تحریریه تا آنجا که من می شناسم همه در کار خود جسور و جدی اند و جزء بهترینهای استان در تخصص خودشان هستند. مهدی دوست محمدی، علی آقا حسین پور، مهران مریدی، مرتضی و مصطفی خدایگان. خروجی فعالیت این عزیزان بسیار چشمگیر است و کارنامه ی خوبی از خود ارائه داده اند. میر ملاس به معنای واقعی کلمه”به روز” است. در طول یکسال گذشته، شخصا هیچ موردی سراغ ندارم که به میر ملاس رفته باشم ومطلب،نوشته، خبر یا عکس جدیدی به آن اضافه نشده باشد. میرملاس به تمام گوشه و زوایای علائق و سلیقه های مختلف و متفاوت مخاطب خود سر می زند و برای آن احترام قائل است. دغدغه هایش همان است که “شهروندان” امروز لرستان با آن درگیرند. بازتاب مسائل و مشکلات روزمره، پیگیری پاسخ ها و فعالیت های مسئولین محلی، گزارش های دست اول و عموما تصویری از وقایع جاری و مناسبتها، و از همه مهمترامکان بازتاب نظر مخاطبان از راه کامنت گزاری باعث شده است که ارتباط بین این رسانه و مخاطبانش “دو سویه” باشد. میرملاس هر روز بازخورد فعالیتهایش را می بیند و نظرات موافق و مخالف را بدون داوری و قضاوت جانبدارانه منعکس می نماید. فضایی کاملا دموکراتیک و گفتگویی در آن حاکم است. در این پایگاه، همانقدر که رسانه حق وامکان بیان نظراتش را دارد ، منِ ِ مخاطب هم دارم.و این خود یکی از دلایلی است که آن را خواندنی کرده است. در عین حال، میر ملاس از مسائل و موضوعات روز کلان ِ ملی هم غافل نیست. عموما سر خط مهمترین خبرها و موضوعات ملی را پوشش می دهد. “میرملاس نیوز” نمونه ی موفقی است از رسانه ای مولد و زایا که توان گفتگویی فرهنگ بومی را با دیگر فرهنگ های ملی و محلی به طرز چشمگیری بالا برده است. به مدیر محترم این سایت و هیئت تحریریه ی ارجمندش، یکسالگی میرملاس را تبریک عرض می نمایم.
منابع:
۱-نظریه های جامعه ی اطلاعاتی/فرانک وبستر/مهدی داودی/مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه/چاپ دوم ۸۴
۲-تغییرات اجتماعی/گی روشه/دکتر منصور وثوقی/نشر نی/چاپ بیستم ۸۷
*کارشناس مدیریت فرهنگی