نقد و بررسی کتاب «عطر سنبل عطر کاج» اثر «فیروزه جزایری دوما»
سید مجتبا حسینی :
«عطر سنبل، عطر کاج» کتابی ست جذاب و ساده که با لحنی طنز آمیز منتخبی از خاطرات ِ «فیروزه جزایری دوما» نویسندهٔ کتاب را به عنوان مهاجری ایرانی الاصل ِ ساکن آمریکا بیان می‌کند. نثر کتاب بسیار ساده، روان و دوست داشتنی ست و در آن از عبارات مسجع، مفاهیم فلسفی و استعارات ِ پیچیده خبری نیست. در این کتاب با طنز بسیار گیرا و جذابی رو به رو هستیم که حاصل ِ تقابل دوِ فرهنگ ایرانی و آمریکایی ست که از زبان یک نویسندهٔ غیر حرفه‌ای با زیبایی هر چه تمام‌تر بیان می‌شود.
«جزایری دوما» در این کتاب از زندگی ایرانی می‌گوید، از تقابل فرهنگ ایرانی و غربی، از تفاوت بوی خوش سنبل ِ سفرهٔ هفت سین و عطر کاج ِ کریسمس، از سنتهای ایرانی و اصالت‌هایش و تفاوت آن با زندگی مدرن آمریکایی با تمام امکاناتش و تمام ِ این تفاوت‌ها را با سادگی هر چه تمام‌تر همراه با چاشنی طنز به گونه‌ای بیان می‌کند که به کسی بر نمی‌خورد.
بر خلاف نظر عده‌ای (بخصوص سایت خبری مبارزین) که معتقدند: «دوما چهرهٔ خانوادهٔ ایرانی را زشت و مشمئزکننده ترسیم کرده است» معتقدم با وجود برخی موارد ِ قابل چشم پوشی که آن هم به علت نوع نگرش و محیطی ست که نویسنده در آن بزرگ شده است سایر موارد هیچ گونه احساس حقارت یا توهینی را به خوانندهٔ داستان منتقل نمی‌کند. یکی از مهم‌ترین مواردی که نویسنده به علت تفاوت فرهنگی و تبلیغات ِ نامناسب غرب از آن بی‌اطلاع مانده و دربارهٔ آن به اشتباه قضاوت کرده است پدیده و رویداد «انقلاب اسلامی» ست، به عنوان مثال در جایی از کتاب بی‌اطلاعی نویسنده ازعظمت انقلاب اسلامی با گفتن این جمله مشخص می‌شود: «چقدر غم انگیز است که مردم (آمریکا) به آسانی از تمام یک ملت (ایران) به خاطر کارهای عده کمی متنفر می‌شوند» و یا وقتی که از ازدواج و فرهنگ ِ ازدواج در ایران صحبت می‌کند آن را این گونه بیان می‌کند: «ازدواج در فرهنگ ما کاری به عشق و عاشقی ندارد، بیشتر انتخابی و مصلحتی است. اگر خانم و آقای احمدی از آقا و خانم نجاتی خوششان بیاید فرزندانشان باید با هم ازدواج کنند! از طرف دیگر اگر پدر و مادر‌ها از هم خوششان نیاید ولی بچه‌ها همدیگر را دوست داشته باشند، خوب همین وقتهاست که اشعار غمگین ِ عاشقانه سروده می‌شود…»
باید قبول کرد که «فیروزه جزایری دوما» فقط ۷ سال ِ اول ِ زندگی خود را در ایران بوده و صد البته بسیار منطقی ست که خاطرات زیادی از آن سال‌ها در ذهن او باقی نمانده است و آنچه در ذهن اوست بیشتر به سرک کشیدن در گنجهٔ لباسهای قدیمی شباهت دارد که به درد پوشیدن نمی‌خورند و فقط یاد آور ِ خاطراتی دور هستند؛ شاید بهتر بود «دوما» دربارهٔ ازدواج و فرهنگ ِ ازدواج در ایران بیشتر و به روز‌تر می‌نوشت، اما با این وجود نمیتوان از ارزش کار او، زیبایی داستان‌ها، طنز واقعگرایانه و واقعیاتی که در کتاب مطرح شده‌اند به راحتی چشم پوشی کرد.
باید قبول کرد این کتاب نه تنها برای ما ایرانی‌ها دریچه‌ای رو به فرهنگ آمریکایی ست بلکه دریچه‌ای باز‌تر از فرهنگ ایرانی برای آمریکایی هاست.
با وجود موارد بیان شده در بالا باید اذعان داشت که مهم‌ترین ویژگی و امتیاز ِ «جزایری دوما» آشنایی او با فرهنگ و ادبیات آمریکایی – ایرانی ست؛ آنجا که خوانندهٔ داستانش را در تمام طول داستان در یک همزاد پنداری عمیق و دوست داشتنی فرو می‌برد؛ «فیروزه جزایری دوما» قبل از آنکه یک آمریکایی باشد یک ایرانی ست و همین تعلق خاطر ِ نویسنده به ایران و فرهنگ ایرانی ست که سبب می‌شود خوانندهٔ «عطر سنبل، عطر کاج» با وسواس و هیجانی خاص به سرنوشت شخصیت‌ها و ماجرا‌ها دقت کند و منتظر اتفاقات ِ خنده داری باشد که ممکن است گاهی برای خود او نیز رخ داده باشد که اگر غیر از این بود هرگز در خلال داستان و با خواندن ماجراهای آنکه در تقابل ِ شخصیت ایرانی با آمریکایی رخ می‌دهد بلند بلند نمی‌خندید!
اما به عنوان مطلب پایانی باید اشاره‌ای به ترجمهٔ کتاب داشت. با وجود اینکه «فیروزه جزایری دوما» خود ایرانی ست اما کتاب توسط ِ «محمد سلیمانی نیا» به فارسی ترجمه شده است؛ ترجمه‌ای روان، زیبا و تقریبا بی‌نقص. اما اوج ترجمهٔ کتاب تغییر نام آن از «خنده دار به فارسی» به «عطر سنبل، عطر کاج» است که بدون شک زیبا‌ترین و گویا‌ترین نامی بود که می‌شد بر این کتاب گذاشت.
ممنون جناب حسینی عزیز به خاطر نوشته ومعرفی این کتاب…نوروزت پر از بوی خوش سنبل ِ سفرهٔ هفت سین.
سلام مجتبای عزیز. کتاب رو نخوندم اما نگاه تو به چنین کتابی مجابم میکنه حتمن ببینمش. مرسی از قلمت .
سلام…. جالب بود… مرسی که نقد آثار میکنی…. افرین…
ممنون از معرفی و نقد کتاب باید قشنگ باشه حتما میگیرم می خونم
سلام عزیز
کتابو نخوندم ولی معرفی خوبی بود.
سلام
از تحلیل شما استفاده بردم سپاس
نقد خوبی بود.غیر از چیزهایی که گفتید، در بعضی قسمتهای کتاب، نظر نویسنده،فقط برداشت شخصی وی از تاریخ و فرهنگ ملت هست که نمیتواند در تاثیر گذاری و زیبایی نوشته کم کند.
سلام دوست من.
نقد و نظرت را در باره کتاب خانم جزایری خواندم گویا و مفید بود.
برایت بهترینها را آرزو دارم.
واجب شد که حتمن این کتاب رو بخونم…
سپاس…
دستون درد نکنه. ولی این کتاب مال سال ۲۰۰۵ بود. از اون به بعد کلی کتاب خوب و بد و ریز و درشت منتشر شده. کتابایی که بسیار ارزش بالاتری دارن برای معرفی و بررسی.
حتا کتاب جزو اون دسته کتابا نیس که گذر زمان هم تأثیری توی ارزشش نداشته باشه. درواقع کتابی نیست که اتفاقی توی ادبیات محسوب بشه و هروقتی بشه بهش مراجعه کرد. کتابیه که نخوندنش چیزی از آدم کم نمی‌کنه خوندنش هم لذت بخشه برای یک بار. منظور این که می شه بعد از این همه مدت ازش چشم پوشید و سراغ کتاب مهم تری رفت.
به هر روی ممنون.
سلام.
مفید بود.ممنون
الان این کتابو تموم کردم عالی بود بعد مدت ها یک کتاب درست و حسابی خوندم
سلام البته فکر کنم بیشتر از ۷ سال اول عمرش توی ایران بوده چون از کلاس چهارم در ایران تعریف می کنه
سلام من این کتاب رو چند بار خوندم و باعث شد تا اشتیاق پیدا کنم خاطرات خود را بنویسم البته با همان درون مایه طنز. این کار رو به اتمام است و اگر توفیق پیدا کنم آنرا بچاپ خواهم رساند
سلام نه آقا مجید هفت سالشون بوده که از ایران می رن دو سال بعد بر می گردن ایران و بعد از دو سال باز می رن آمریکا
کتاب فوق العاده بود. بعد از شازده کوچولو و کافه پیانو تبدیل به محبوب ترین کتاب من شده . . . عاشقشم
کتاب بسیار جذابی است بعد از مدت ها کتابی با این مضمون خوندم که تونست جذبم کنه اتفاقاً کتاب قلمی بی طرف طنز الود داره و برخاسته از حس واقعی نویسنده است نه صرفاً قلم سرائی و توصیف های اغراق آمیز
این کتاب را تازه خریدم و به برادرم هدیه دادم …مرسی که درموردش خوب نوشته بودید چون واقعن نگران مضمونش بودم
این کتابو ماه پیش خریدم و خیلی سریع خوندمش
حتی پدرم از خوندن این کتاب لذت برد:)
مرسی
قرار نیست همیشه ادم کتابهای عالی و به قول خانم بی تا کتابای که چیزی واسه گفتن داشته باشه رو بخونه.اونا هم جای خودشون رو دارن.همینطور که میشه از خوندن صد سال تنهای لذت برد این کتاب هم لذت های خاص خودش رو داره که من خواننده از خوندن هر دو اونم به اندازه خودش لذت بردم.بیشترین استفاده من از این نوع دسته کتابها اینه که هر وقت به دلایلی چند وقتی از خوندن کتاب دور افتادم زبان ساده و روان این کتاب مثل رمان رضا امیر خوانی من رو باز میکشونه سمت کتاب حالا چه از برخس گرفته چه کافکا وکامویا هر نویسنده ای که به قول معروف حرفی واسه گفتن دارن.
کتابی هست که ارزش یک بار خوندن رو داشته باشه.
اون قسمت که می گه “چقدر غم انگیزه …” بیثتر اشاره داره به تسخیر سفارت آمریکا نه انقلاب
سلام
ممنون از نقد خوبتون
من از حرفایی ک توی نقدتون زدین میخوام برای یه کنفرانس کلاسی استفاده کنم. امیدوارم راضی باشین
این کتاب محشره
پیشنهاد می کنم حتما بخونید
سلام
من این کتاب رو خوندم عالیه واقعا جزو بهترین نثر هایی که از نویسندگان ایرانی تا حالا منتشر شده ، نثر بسیار روان و زیبا یی داره و ادم رو جذب می کنه
کتاب نثر روان و دلنشینی داره. گرچه شاهکار ادبی محسوب نمیشه اما نثر روان و جذابش باعث میشه یکباره بخونیش. در کنار کتاب های تاریخی و مردم شناسی این جور کتابا برای عامه مردم جذاب تره و به سادگی نشون میده آمریکایی هام مثل باقی مردمان دنیا دچار قضاوت میشن. نویسنده خیلی خوب مطرح کرده این قضیه رو که تسخیر سفارت امریکا چقدر دید آمرییکایی ها رو به یکباره راجع به ایرانی ها تغییر داد. ی جا اشاره می کنه که بدون اینکه کسی از ما بپرسه نظرت راجع به تسخیر سفارت آمریکا چیه، ما رو از پیش محکوم می کردن.
نویسنده همونطور که اشاره شد به هیچ وجه نگاه تحقیر آمیز از ایرانی ها نشون نمیده نظرش راجع به ازدواجم خیلی طبیعیه که اونطوری باشه چون هر چی باشه این خانم متولد ۴۴ است. و در اون زمان اون نحو ازدواج رایج بوده طبیعتا.
در کل نگاه خوبی از اون زمان ها از فرهنگ آمریکا و مواجهشون با مهاجرهای ایرانی ارائه می دهد که همین جزو جذابیت های داستانه!
سلام. دارم صفحات پایانی کتاب رو میخونم سه روز واقعا لذت بخش رو با اون گذروندم. بارها صدای خنده خودم رو شنیدم در این روزهای سختی که تو سال ۹۸ بر ما گذشت دید طنز گونه یه نفر به داستان زندگی خودش جای تامل داره که قطعا زندگی اون هم خالی از روزهای خاکستری نبوده اما با پذیرش اون به عنوان جز جدایی ناپذیر زندگیش، تونسته با داستان زندگی خودش خنده بر لبان خیلی ها بنشونه.