نهضت حسینی از چشم اندازی دیگر ( بخش پایانی )

حجت الاسلام هادی قبادی

۶ – خط مشی ،‌ شعارها و سخنان امام حسین علیه السلام از آغاز حرکت از مدینه تا لحظه شهادت :

چه چیز بهتر از سخنان و فرمایشات آن حضرت می تواند مبیّن اهداف حرکت او باشد ؟ و چه مأخذ و منبعی مطمئن تر از بیانات و سخنرانی های سالار شهیدان می تواند انگیزه های او را از حرکت و قیام و انقلابش تبیین نماید ؟ ‌

از همان لحظات آغازین حرکت و خروج از مدینه ، ‌حضرت سخنانی در قالب خطبه ، ‌پاسخ به پرسش ، پاسخ به نامه مردم بصره و کوفه ،‌ وصیت نامه و امثال آن دارد . در لابلای مجموعه این گفتارها حضرت صریحا” وضعیت اسفناک جامعه اسلامی را در آنروز و در آن عصر و زمان بیان فرموده و لزوم قیام علیه حکومت جور را با استناد به آیات کریمه قرآن و روایات جدش رسول الله صلوات علیه با تعابیر گوناگون و بصورت مکرر ذکر فرموده است.

مجموعه این گفتارها در کتبی تحت همین عنوان توسط برخی از محققین و نویسندگان جمع آوری و به زیور طبع آراسته و قابل دسترسی است و بدیهی است که در آگاهی یافتن به تاریخ نهضت کربلا و بسیاری از حوادث حتی جزئیات امور ،‌ این مجموعه ثمربخش است و می توان به بسیاری از ابعاد نهضت حسینی پی برد .

علل و انگیزه های حضرت از حرکت خویش ، پاسخ به بسیاری از شبهاتی که مطرح می گردید ،‌ خبر دادن از حوادث آینده ،‌ پیش بینی های حضرت در مورد سپاه عمر سعد و تحقق آنها ،‌ سروده های حکمت آموز حضرت ،‌ رویای امام در شب عاشورا ، ‌سخنان امام بر بالین یارانش بهنگام شهادت آنها ، ‌ادعیه و مناجات های حضرت و دهها عنوان دیگر مسائلی هستند که در مجموعه گفتارهای امام در تاریخ ثبت است .

۷ – بررسی موضع گیری های متفاوت در قبال حرکت امام حسین علیه السلام :

واکنش شخصیت های مختلف نسبت به حرکت امام چه بود ؟ عوامل حکومت یزید با چه ترفندهایی قصد آن داشتند تا امام را برای بیعت با یزید متقاعد سازند .

به عنوان نمونه نوع برخورد ولید بن عقبه استاندار وقت مدینه با مروان حکم استاندار سابق مدینه و عامل معاویه و پیشنهادات آنها به امام چگونه بود و حضرت چه پاسخ هایی به آنها داد ؟ نظر برخی از نزدیکان امام امثال محمدبن حنفیه  و عمر اطرف که از برادران ناتنی حضرت بودند و یا ام سلمه از زنان پیامبر که امام حسین علیه السلام او را به عنوان مادر خطاب می کرد در مورد حرکت امام چه بود و حضرت چه پاسخی رابرای تبیین قیام خویش ارائه فرموده است ؟

در تاریخ ضبط است که پس از جریان مخالفت امام در موضوع بیعت و تصمیم وی به مبارزه و حرکت ، ‌در مدینه منوره و در میان افراد معروف و مخصوصا در میان خاندان و قوم و خویش آن حضرت معلوم گردید چند تن از آنان که از وظیفه مقام امامت  و رهبری بی اطلاع بودند و در اثر علاقه ای که به حفظ وجود امام داشتند به حضور آن حضرت رسیدند و سازش با یزید را به امام پیشنهاد نمودند و در تحلیل حرکت امام توجه به این نکات نیز ضرورت دارد .

 رأی و نظر دیگران چه بود؟ برای منصرف نمودن حضرت از حرکتش ، ابن عباس پسر عموی پیامبر چه پیشنهادی ارائه کرد و چه پاسخی شنید ؟ پیشنهاد عبدالله بن جعفر پسرعمومی حضرت و شوهر حضرت زینب سلام الله علیها چه بود ؟ و امام حسین علیه السلام در پاسخ به خیرخواهی او چه فرمود ؟ موضع بزرگان جامعه اسلامی آن روز نسبت به حرکت امام اعم از موافق و مخالف چه بود ؟ و آنها برای بیان موضع خویش به چه چیز استدلال می نمودند . سخنان آنان و جواب های امام در درک شرائط آن زمان و پی بردن به اسرار نهضت عاشورا می تواند بسیار سودمند باشد .

۸ – بررسی وضعیت اجتماعی بلاد و طوائف و گروههای مختلف در زمان حادثه جانگداز کربلا و نقش آنان در زمینه سازی واقعه کربلا :

آنگاه که امام حسین علیه السلام مخالفت صریح خود را با مسأله بیعت با یزید آشکار ساخته و تصمیم به ترک مدینه گرفت و باحضور بر مزار جدش رسول الله و وداع معنا دارش با آن حضرت ، عزم خویش را بر ترک مدینه النبی جزم کرد و خط سیر خود را تبیین نمود ، واکنش مردم مدینه چه بود ؟ آیا او را همراهی نمودند ؟ موضع اهل مدینه در قبال حرکت امام حسین علیه السلام چه بود ؟ آیا مانع خروج او از مدینه نشدند و با ابراز حمایت و دفاع از حضرت ، از او خواستار ماندن وی در مدینه نشدند ؟ موضع اهل مکه چه بود ؟ در توقف چند ماهه حضرت در شهر مکه چه تعداد از مکیان به ایشان پیوستند و کاروان حسینی را همراهی نمودند ؟ آیا مکیان از امام خواستند تا در حرم امن الهی بمانند و مکه را ترک نکنند ؟ بطور کلی آنها باحرکت امام موافق بودند یا مخالف ؟ سایر شهرها و بلاد چطور ؟ مردم بصره و اهل کوفه از خود چه عکس العملی بروز دادند ؟

چرا از میان تمام شهرهای جهان اسلام در آن زمان ، بیش از همه مردم کوفه از امام دعوت بعمل آورند تا امام آنان را رهبری نماید و حکومت تشکیل دهد ؟ آن همه نامه و دعوت نامه که حاوی اصرار به امام بود با چه انگیزه ای می نوشتند و چرا بر پیمان خویش نماندند ؟ مردم کوفه دارای چه خصوصیات و ویژگیهای اخلاقی بودند که ابتداء‌ هزاران هزار نامه نوشتند و با گذشت تنها چند روز از خواسته خود منصرف شدند ؟ و نه تنها منصرف شدند بلکه بر امام شمشیر کشیدند ؟ نقش مردم شام و دیگر بلاد در وقوع حادثه جانگداز کربلا چه بود ؟ شامیان که اسلامشان را از معاویه و بنی امیه آموخته بودند نسبت به امام حسین (ع) و مقام و منزلت او چقدر شناخت داشتند ؟ با چه انگیزه ای یزید را حمایت می نمودند ؟ طرفداران امام در شامات چه تعداد بودند ؟ بررسی میزان نقش هر یک از شهرهای مهم زمان حیات امام حسین علیه السلام و تحلیل دقیق انگیزه های آنان در نیل به یک تحلیل صحیح پیرامون نهضت عاشورا می تواند بسیار موثر باشد .

۹ – مطالعه تاریخ زندگی سربازان دولشگر و لشگریان در هر دو جبهه :

سپاه عمر سعد را چه افرادی تشکیل می دادند و از چه طایفه ای بودند ؟ آنها با چه انگیزه ای در سپاه یزید گردآمده بودند ؟ آیا تبلیغات گسترده امویان و جوسازیهای دیرینه معاویه ، ذهن آنان را منحرف ساخته بود یا آنان تحت تاثیر دنیا خواهی و دنیا طلبی ، سپاه یزید و عمر سعد را همراهی می کردند ؟ آنها دارای چه تربیت خانوادگی بودند و در چه محیطی رشد کرده بودند ؟ آیا در خاندانی اصیل رشد یافته بودند یا در دامان پدران و مادران دنیا طلب بزرگ شده بودند ؟‌ نوع تربیت آنان چه تاثیری در حضورشان در سپاه یزید داشت ؟ سرگذشت زندگی آنان چه بوده که عاقبت سر از لشگر عمرسعد درآوردند ؟

یاران امام حسین علیه السلام چه کسانی بودند ؟ چه تعداد از آنان از بنی هاشم بودند ؟ مابقی از چه طوایفی بودند و به چه انگیزه ای امام را همراهی می نمودند ؟ ‌آنها دارای چه سوابقی در زندگی خویش بودند ؟ ‌با وجود لشگر به ظاهر بزرگ عمر سعد ،‌ چگونه انصار و یاران حضرت حاضر شدند در مقابل آن سپاه گران مقاومت نمایند و از امام خویش حمایت نموده و او را یاری نمایند ؟ مگر اینان که بودند که از نظر قوت ایمان و ثبات عقیده به این مرحله از یقین رسیده بودند ؟ چرا آنگاه که خود را در محاصره شدید دشمن دیدند صحنه را ترک نکردند ؟ چرا آنگاه که تجهیزات جنگی لشگر عمر سعد را نظاره نمودند امام خویش را تنها نگذاشته و با وجود عده بسیار کم نسبت به سپاه مقابل ،‌ پایداری پیشه ساخته و مقاومت کردند ؟ براستی مطالعه ادوار زندگی و حیات تک تک یاران حسین علیه السلام برای آنان که بدنبال حقیقت هستند می تواند بسیار راهگشا باشد و بدیهی است که این نکته نیز در تحلیل صحیح وقایع کربلا تاثیری شگرف دارد . یعنی بررسی دوره زندگی ، ‌محیط و خانواده ای که افراد تربیت یافته اند و شناخت انگیزه ها و اهداف سپاهیان هر دو لشگر و مطالعه ادوار زندگی تک تک آنها ، بی شک می تواند در تحلیل جامع و همه جانبه نهضت حسینی موثر باشد .

۱۰ – بررسی آنچه که در مسیر حرکت کاروان حسینی از مکه تا کربلا گذشت :

کاروان در چه منزلگاههایی توقف نمود ؟ در این مسیر با چه افراد و گروههایی مواجه شدند و آیا امام با آن افراد سخنانی داشته اند یا نه ؟ آیا آنها را دعوت به یاری خویش نموده اند ؟ آیا فلسفه اینکه مکه را ترک نموده و مناسک حج را ناتمام گذاشته و بسوی کوفه در حرکت است را بیان فرموده اند ؟ اصلا در این مسیر چه اتفاقاتی برای کاروان حسینی بویژه قافله سالار آن رخ داده است ؟ چرا آنگاه که در یکی از همین منازل خبر شهادت مسلم بن عقیل را آوردند بازهم به حرکت خود ادامه داد ؟ چرا کاروان حسینی به کوفه نرسید و مسیر حرکت آن رو به کربلا شد ؟ چه کسانی مانع شدند تا آنها به کوفه بروند ؟

نقش سپاهی که حرّ بن یزید ریاحی آنرا فرماندهی می کرد در این جریان چه بود ؟ نوع برخورد امام و یارانش با سپاه حرّ چگونه بود؟ آیا امام با حرّ و سپاهش مذاکراتی نیز داشتند یا نه ؟ چرا حرّ و سپاهش که از طرف عبیدالله بن زیاد مأموریت داشتند کاروان حسینی را از حرکت بسوی کوفه بازدارند ، به هنگام اقامه نماز جماعت ظهر و عصر ، به امام حسین علیه السلام اقتداء‌نمودند ؟ اگر او را به امامت قبول داشتند چرا مانع ادامه حرکت او شدند ‌؟ آیا امام با ایراد خطبه و سخنرانی سعی در بیدار نمودن وجدان خفته آنان داشتند ؟ عاقبت برخورد این دو سپاه به کجا انجامید ؟ آیا سپاه حرّ، کاروان حسینی را وادار کرد که حرکتش به سرزمین کربلا منتهی شود یا خود این مسیر را اختیار نمودند ؟‌ توقف در کربلا چطور ؟ چرا کاروان در این سرزمین رحل اقامت افکندند ؟

آیا امام در اینکه خود و همراهانش در زمین کربلا متوقف شده و در آنجا قیام خود را رهبری کرد نظر و انگیزه خاصی داشته اند یا عوامل دیگر موجب این توقف و برپا داشتن خیمه ها گردید ؟

در تمام مسیر مکه تا کربلا حضرت سخنان بسیاری ایراد فرموده اند ، به پرسشهای فراوانی پاسخ داده اند ، افراد مختلفی را دعوت به یاری نموده اند که بررسی جامع آنچه که در این مسیر گذاشته است و مطالعه سخنان آن حضرت می تواند در یافتن پاسخ صحیح سوالات فوق موثر و مفید باشد .

۱۱ – وقایع ایام حضور کاروان حسینی در سرزمین کربلا به ویژه حوادثی که در روز عاشورا رخ داد :

با وجود روایات و اخبار و شنیدنی ها ی بسیار پیرامون آنچه که در کربلا گذشت اما به نظر می رسد اطلاعات افراد پیرامون آن حتی در خصوص وقایع روز عاشورا با کاستی هایی مواجه بوده بلکه بعضا با تحریفاتی همراه است .

در آن چند روز بین دو سپاه چه گذشت ؟ موضوع قطع آب چگونه بوده و نحوه دسترسی لشگر امام به آب ، به چه صورتی بوده است ؟ امام برای هدایت قوم چه اقداماتی نمودند ؟ چه مذاکراتی صورت گرفت ؟

نهایتا” چگونه واقعه کربلا منجر به حوادث عاشورا شد ؟ در شب عاشورا درسپاه امام چه گذشت ؟ در روز عاشورا حوادث چگونه آغاز شد ؟ نحوه مبارزه و سپس شهادت یاران امام چگونه بود ؟ عکس العمل امام در قبال شهادت بستگان و یارانش چگونه بود ؟‌آن حضرت در روز عاشورا چه درسهایی به بشریت داد ؟ در سپاه دشمن چه مسائلی در جریان بود ؟ چه تعداد از آنان به درک  واصل شدند ؟ نحوه کشته شدن آنان به چه صورت بود ؟ پس از شهادت حضرت بر قیام امام حسین علیه السلام چه گذشت ؟ جزئیات حوادث چگونه بوده است ؟ و ….. و ……

۱۲ – حرکت کاروان اسراء و نقش بسیار اساسی امام سجاد و حضرت زینب سلام الله علیهما در تداوم نهضت حسینی و ابلاغ پیام خون شهدا و رسوا نمودن حکومت یزید :

سپاه عمر سعد چه جنایاتی بر اسرا روا داشتند ؟ در طول حرکت اسراء به کوفه و شام بر آنان چه گذشت ؟ قافله سالار اسراء چگونه در خطابه های خویش در کوفه و شام ، یزید و یزیدیان را رسوا ساخت و پس از آن نهایتا در شام چه گذشت ؟ کاروان چگونه شام را ترک نمودند ؟ امام سجاد و زینب سلام الله علیها در مجالس و محافل امویان در کوفه و شام چگونه به ایراد سخن پرداختند و در خطبه های خویش چه فرمودند که این کاروان به هنگام خروج ازشام وضعیت دیگری پیدا نمود ؟

محور برنامه های آن بزرگواران در بیان اهداف نهضت حسینی  و افشای جنایات بنی امیه چه بود ؟

۱۳ – بازتابهای کوتاه مدت نهضت حسینی و شروع نهضت توابین :

آیا پس از واقعه عاشورا و به ویژه روشنگری های امام سجاد و زینب سلام الله علیهما ، وجدان خفته ای برخی بیدار نشد ؟ آیا کسانی که به یاری امام حسین علیه السلام نشتافتند پس از شهادتش ،‌ ندامت و پشیمانی آنان را فرا نگرفت ؟ چه کسانی به عنوان توابین بپاخاستند ؟ سردمدار نهضت توابین چه کسی بوده است ؟ آنها در مجازات قاتلین شهدای کربلا به چه توفیقاتی دست یافتند و عاقبت کارشان چه شد ؟ پس از توابین ،‌ قیام علویان به چه صورت بوده است ؟ زیدیان چه کردند و در راه خونخواهی شهیدان نینوا به چه اقداماتی دست زدند ؟

در مطالعه و تحلیل نهضت حسینی به این بخش از تاریخ نیز کمتر توجه می شود که ضرورت دارد با بررسی دقیق تمام آنچه که در این راستا گذشته است ، این بخش نیز مورد مداقه قرار گیرد .

۱۴ – بازتابها و دستاوردهای جاویدان نهضت حسینی و ثمرات انقلاب عاشورا در تاریخ بشریت و درسهای فراوان آن :

آیا نتیجه نهضت حسینی صرفا” عرضه اسلام محمدی در برابر اسلام ابوسفیانی بود ؟ آیا این نهضت به شکل گیری مکتبی نوین برای نجات اسلام نیانجامید ؟ آیا امام حسین علیه السلام به عنوان الگویی برای تمامی آزادگان عالم معرفی نگردید ؟ آیا با گذشت صدها سال و قرنها از آن واقعه بزرگ ،‌چراغ نهضت خاموش شد یا الهام بخش هر نهضت آزادی خواهانه گردیده است ؟

تاریخ به روشنی باثبات رسانده که بسیاری از آزادگان و نهضت های آزادی بخش ، از درسهای عاشورا الهام گرفته و تا قیام قیامت این نهضت چراغ راه آزادگان عالم خواهد بود .

 آنچه در این مقال به اختصار گذشت تنها نگرشی اجمالی به نهضت حسینی بود ، روشن است که دستیابی به تمامی اسرار و رمز و رموز و تحلیل جامع این نهضت بزرگ ، نیازمند مطالعه و بررسی تفصیلی تمامی ابعاد آنست که خوشبختانه منابع غنی و جامع در دسترس همگان می باشد.

 به امید آنکه تمامی خصال و فضائل امام حسین علیه السلام ، این رحمت واسعه الهی نصب العین آحاد جامعه اسلامی باشد .     ان شاءالله

 

شهید سید محمود موسوی

شهید سید عزیزاله هاشمی

شهید سید علی اکبر پناهی

شهید سید عزیز فاضلی

شهید سید محمدتقی نیکزاد

شهید سید نظر سیفی

شهید سید هاشم محمدی

 

شهید ای نماد شهامت و شجاعت که از لذت بخش ترین نعمت یعنی زندگی گذشتی و آن را تقدیم عقیده پاک و زیبایت نمودی

شهید ای که خوفناک ترین میادین را برای دفاع از آرمانهایت تجربه نمودی

ما بعد از شما سعی کردیم راهتان را ادامه دهیم و تا اکنون همچون شما سعی مان بر خلوص و تلاش و اراده و ایمان بود

همواره در هر راهی که میرویم شما را تصور میکنیم و شما را اسوه قرار داده ایم و شهامت ها و شجاعت ها و سرسختی شما را در باورهایتان را سر لوحه راهمان قرا داده ایم و میدهیم

ای شهدای عزیز

همواره در تلاشیم که با قلم خود و با مبارزه نرم و فرهنگی راه شما را ادامه دهیم و همچون شما که عاشق بشریت بودید  و در مقابل ظلم جنگیدید و با این جنگ و دفاع نشان دادید که بطور مطلق مخالف ظلم و تجاوز هستید و همواره عدالت محوری و حق طلبی و رعایت حق و حقوق جوامع انسانی را در اندیشه داشتید ما نیز همچون شما با مسالمت و شعارهای انسان دوستانه و با اعمال و افکار و برنامه های انسان دوستانه ادامه دهنده راه پر بار و مقدس شما هستیم و سعی میکنیم با صلابت و شکوه صلح طلبی و با خدمتگذاری به بشریت راه شما را ادامه دهیم  ( حامد نظرپور )