ره آورد انتظار

سید محمدصادق محمدی وفایی/میرملاس نیوز

از واژه انتظار دو نوع برداشت شده است: برداشت صحیح که تحرّک آفرین و امیدبخش است و برداشت ویرانگر است که داراى مصادیقى هم مى باشد که در ذیل به آنها اشاره مى شود:
میرفطروس مى گوید:
«انتظار مذهب احتراز است، مذهبى است که منتظر را به گوشه گیرى مى کشاند و مانع تلاش مى شود، مذهبى است که نمى تواند کارى صورت دهد، پس دهن کجى مى کند و کنار مى کشد».( )
و همین برداشت از انتظار است که درباره ى انتظار مى نویسند:
«… انتظار توده هاى رنجدیده را در یک عالم رؤیایى فرو مى برد و از آنچه در اطراف آنها مى گذرد غافل مى سازد، و آنها را به فرار از تعهدهاى اجتماعى تشویق مى کند. و به عبارت دیگر از نظر فردى عاملى است براى رکود و توقّف و از نظر اجتماعى وسیله اى است براى خاموش ساختن جنبش هاى ضدّ استعمارى».( )
حضرت امام خمینى(ره) به برداشت هاى ویرانگر دیگرى اشاره مى کند و مى فرماید:
«بعضى ها انتظار فرج را به این مى دانند که در مسجد، در حسینیه، در منزل بنشیند و دعا کنند و فرج امام زمان(عج) را از خدا بخواهند… یک دسته ى دیگرى بودند که انتظار فرج را مى گفتند: این است که ما کار نداشته باشیم به این که در جهان چه مى گذرد، بر ملّت ها چه مى گذرد، بر ملت ما چه مى گذرد. به این چیزها ما کارى نداشته باشیم، ما تکلیف هاى خودمان را عمل مى کنیم. براى جلوگیرى از این امور هم خود حضرت بیایند انشاء الله درست مى کنند.دیگر ما تکلیفى نداریم… یک دسته اى مى گفتند: که خوب! باید عالم پر از معصیت بشود تا حضرت بیاید. ما باید نهى از منکر نکنیم، امر به معروف هم نکنیم تا مردم هرکارى مى خواهند بکنند، گناهان زیاد بشود که فرج نزدیک بشود».
طرفداران این نظریه مى گویند حضرت مهدى(عج) در آینده ظهور مى کند ولى فعلاً کارى از ما ساخته نیست و باید در انتظار ظهور او بود و اصولاً امامت و رهبرى امام عادل در جهان وقتى تحقّق پیدا مى کند که جهان پر از ظلم باشد و رهبرى امام جائر مقدمه ظهور امام عادل است.
یک دسته اى ازاین بالاتر بودند و مى گفتند: باید دامن زد به گناهان. دعوت کرد مردم را به گناه تا دنیا پر از جور و ظلم بشود و حضرت تشریف بیاروند».( )
و از جمله ى برداشتهاى قابل نقد از انتظار نظرى است که مى گوید:
«انتظار مذهب اعتراض است، منتظر معترض به وضع موجود و خواستار وضع مطلوب است. مذهب انتظار مذهبى است که حرف دارد و مى تواند کارى انجام دهد. این منتظر به آنچه هست دل نمى بندد و به آنچه که باید باشد مى اندیشد. او مهاجم به ظلم است و این اعتراض ریشه در یک مبارزه و «نه ى تاریخى دارد» «نه» اى که از سقیفه و از زبان على(علیه السلام) شنیده شد».( )
در برابر این نظریه هم دو پرسش مطرح است. اول اینکه دامنه ى این اعتراض تا کجاست؟ تا رفاه، تا عدالت، تا عرفان، تا آزادى تا شکوفایى و تکامل و یا… و دوم این که پى آمد این اعتراض چیست؟ چه بارى بر دوش منتظر مى گذارد و این نفى با چه اثباتى همراه مى شود؟
در مورد پرسش اوّل باید بگوییم که آرمان هاى دینى از تکامل و شکوفایى استعداد آدمى، بالاتر است، چون زمانى که انسان به تکامل هم برسد، باز مسأله این است که مى خواهد در چه جهتى مصرف شود؟ رشد یا خُسر؟
در مورد پرسش دوّم هم باید گفت منتظر مهدى آماده است و براى سلطان و تسلّط مهدى(عج) زمینه سازى مى کند چنانچه در حدیث آمده است:
«و یوطئون للمهدى سلطانه».( )

سؤال: آیا انتظار مایه ى رکود انسان نمى گردد و مى تواند در تکامل روحى و فکرى و تربیتى انسان نقش آفرین باشد؟

جواب: ابتدا باید روشن شود که آیا انتظار مایه ى رکود است؟ و سپس نقش انتظار در تکامل روحى، فکرى و تربیتى انسان بیان خواهد شد. قبل از همه، نکاتى قابل ذکر است:
۱ – انتظار از نظر ریشه ى لغوى به معناى درنگ در امور، نگهبانى، چشم به راه بودن و امیدداشتن به آینده، تعبیر شده است.( ) از این واژه دو نوع برداشت شده است.
الف) مى گویند انتظار به معنى تعطیلى تکلیف و صرف چشم به راه بودن نیست بلکه روح انتظار آراسته شدن به اخلاق اسلامى و سازش نکردن با ظالمان و زمینه سازى براى حکومت عدل جهانى حضرت است.
ب) این برداشت برداشتى است ضد انتظار، یعنى شخص منتظر تکلیفى جز گوشه گیرى و دست روى دست گذاشتن ندارد، و مى گویند انتظار مذهبى است که نمى تواند کارى را انجام دهد و به دهن کجى و کناره گیرى روى مى آورد.( )
۲ – با مراجعه به قرآن کریم و روایات معصومین علیهم السلام روشن مى شود که معناى صحیح و دقیق انتظار، همان بیان نخست است و برداشت دوم که از سازش با ظالمان و بى تکلیفى سخن مى گوید، بیانى ضد انتظار و تحریف شده مى باشد و با صراحت قرآن کریم و روایات باب انتظار، ناسازگار مى باشد، اینک نمونه ى از آیات و روایات ذکرمى گردد:
الف) خداوند در قرآن مجید مى فرماید:
«گروهى ازشما باید همیشه آماده باشند و مردم را به سوى خوبى ها دعوت نمایند و به کارهاى نیک وادار کنند و از اعمال زشت بازدارنده چنین افرادى سعادتمند مى گردند».( )
یا اینکه: این دو وظیفه ى بزرگ (امر به معروف و نهى از منکر) را از امتیازات و افتخارات مسلمانان محسوب کرده و مى فرماید:
«شما بهترین جمعیت و ملت جهان هستید چون امر به معروف و نهى از منکر مى کنید».( )
بدون تردید امر به معروف و نهى از منکر با انتظارى مى سازد که تکلیف ساز باشد نه با معنایى که تکلیف سوز است.
ب) روایاتى در باب انتظار بیان شده که تصویر روشنى را از انتظار به نمایش مى گذارند که به هیچ وجه با برداشت ضد انتظار تناسبى ندارند; زیرا در این روایات «انتظار» را با واژه هایى، بهترین عمل( )، بزرگترین عبادت( ) و آمادگى نظامى( ) قرین ساخته اند و هر عقل سالمى مى پذیرد که واژه هاى عبادت و عمل و آمادگى نظامى، با انتظارى که معنایش گوشه گیرى و رکود است تناسبى ندارد.
امامى که مهمترین لقبش «قائم» است و منتظران با شنیدن این لقب، قیام مى کنند، و با این کار آمادگى خود را به نمایش مى گذراند، چگونه مى توان چشم به راهى منتظرانش را به رکود تفسیر کرد و عاشقانش را به عزلت و ایستایى متهم کرد. مرحوم طالقانى در این باره مى فرماید:
«قیام در هنگام شنیدن لقب قائم(عج)، شاید براى احترام نباشد و الا براى خدا و رسول و اولیاى مکرّم دیگر، باید به احترام قیام کرد، بلکه دستور آمادگى و فراهم کردن مقدمات نهضت جهانى و در صف ایستادن براى پشتیبانى این حقیقت است».( )
بنابراین آنان که انتظار را، کناره گیرى، گوشه گیرى و مذهب احتراز معرفى کرده اند یا آن که انتظار را مذهب اعتراض معرفى کرده اند به خطا رفته اند، در برابر این گفتار دو پرسش مطرح مى شود. اول این که، دامنه ى اعتراض تا کجاست؟ تا رفاه، تا عدالت، تا عرفان، تا آزادى، تا شکوفایى و تکامل و یا.. دوم این که این نفى با چه اثباتى همراه مى شود؟
در مورد پرسش اول باید بگوییم که آرمان دینى، از تکامل و شکوفایى استعداد آدمى بالاتر است; چون زمانى که انسان به تکامل هم برسد، باز مسأله این است که مى خواهد در چه جهتى مصرف شود؟ رشد یا خُسر؟( )
در مورد پرسش دوم هم باید گفت منتظر مهدى(عج) آماده است و براى تسلط مهدى(عج) زمینه سازى مى کند زیرا در حدیث بیان شده است: «و یوطئون للمهدى سلطانه».( )
علاوه بر این، دوران دولت مهدى(عج)، به تعبیر قرآن کریم، دوران عباد صالح است یعنى صالحان وارث زمین مى شوند.( ) آیا انتظار این دوران، بدون گرایش به صلاح و زمینه سازى براى شایستگى درست است، یا انتظارى است کاذب؟ مگرنه این است که ما به انتظار وعده ى «زمین را بندگان صالح به ارث مى برند» نشسته ایم؟
اگر منتظر این معنا هستیم و انتظارى راستین داریم، باید نخست در زمره ى عباد صالح درآییم، آن گاه طالب نویدى که به آنان داده اند باشیم; و در زمره ى عباد صالح درآمدن، نیازمند حرکت در مسیر است. بنابراین انتظار به هیچ وجه با رکود سر سازش ندارد.
غیبت جریانى بسیار عمیق، و انتظار جریانى بسیار سازنده و مهم است. دوره ى غیبت و انتظار از یک جهت، مانند مدتى است که معلم از کلاس خارج مى شود تا بنگرد که شاگردان در غیاب او چه مى کنند؟ و درباره ى تعالیم و تکالیف خود چسان رفتار مى نمایند. انسان منتظر، که شاگرد مکتب پیامبران و حاضر در کلاس دین حق است، باید همواره مراقب خود باشد و در علم و عمل بکوشد، و بداند که معلم از کلاس بیرون رفته است و هر لحظه ممکن است برسد و او را در آن حال که هست ببیند… باید همیشه در حالى باشد که رضاى کامل خاطر معلم را فراهم آورد.
آرى، هنگامى که در مسائل یادشده به ژرفى مى نگریم، و به ماهیت دین و تعلیم ها و تکلیفهاى دین مى اندیشید، و به زندگى و تکلیف با شناخت هاى درست فکر مى کنیم، به این نتیجه مى رسیم، که روزگار انتظار، نه تنها روزگار رهایى و بى تفاوتى و قعود و تحمل و ظلم پذیرى نیست، بلکه دوران انتظار، دوران حساس حضور تکلیفى است، هم در ابعادِ تکالیف فردى، هم در ابعاد و تکالیف اجتماعى، دوران انتظار، دوران تکلیف بزرگ است، و آن تکلیف بزرگ نگهبانى دین خدا است در سطح فرد و در سطح اجتماع.( ) و اگر روزگار انتظار، روزگار فتور بود، و انسان وظایفِ چندانى نداشت، باید تکلیف برداشته مى شد و باید در تعالیم پیشوایان سخن از چنگ زدن به دین و رعایت تقوى و پارسایى و حفظ خط مکتب و رهبرى و امامت گفته نمى شد. با اینکه مى بینیم چنین نیست، بلکه احکام خدا به قوت خود باقى است و حوزه تکلیف محروس و محفوظ است. بر چنگ زدن به دین تأکید شده است.
انتظار چگونه تحریف شد و چرا؟ تحریف انتظار عواملى داشته که به قرار ذیل بیان مى گردد:
الف) یکى از عوامل مهم تحریف «انتظار» مفهوم واقعى انتظار است، زیرا مفهوم واقعى آن مسئولیت ساز، و معناى تحریف شده ى آن مسئولیت سوز است. و از طرفى منتظرین حقیقى، مزاحم طبقه ى حاکم با دستهاى مرموز بوده است; لذا طبیعى است که طبقه ى حاکم با دستهاى مرموز و نامرئى، سازگارى ندارد و کوشیده است تا انتظار معناى واقعى خود را از دست بدهد تا بالتبع «منتظرین» هم چنین گردند».( )
ب) برداشت غلط از روایاتى که از ظهور حضرت مهدى(عج) خبر مى دهد که در این روایات آمده است ظهور امام(علیه السلام) زمانى است که جهان پر از ظلم و جور شود، و از این احادیث نتیجه گرفته اند که وجود ستم و جور پیش از ظهور مهدى(عج) قهرى و طبیعى است، و مقدمه ى فرج و ظهور اوست، بنابراین نمى توان با مقدمه ظهور مبارزه کرد و نباید از امر به معروف و نهى از منکر سخن گفت!
در جواب روایاتى که از جهانى سرشار از ظلم خبر داده است، مى گوئیم:
اولاً: باید توجه داشت که این دسته از روایات، از جهانى پر از ظلم سخن مى گویند نه جهانى پر از ظالم; و تفاوت این دو تعبیر زیاد است; زیرا اگر گفتیم جهان پر از ظلم است چه بسا ظلم هاى جهانى از ظالمانى محدود و قابل شمارش، به وجود آمده باشد همان طور که در عصر حاضر خیلى از ظلم هاى که انجام مى شوند به حاکمانى مشخص چون بوش و شاورن و افرادى وابسته به آنها مربوط مى شود نه همه ى مردم یا همانند شخصى که هواى سالم اتاقى را پر از دود سیگار مى کند. پس همانطور که لازمه ى پر از دود شدن یک اتاق، آن نیست که حتماً چند نفر یا افراد زیادى آنرا آلوده کرده باشند لازمه این احادیث که از جهانى پر از ظلم سخن مى گویند آن نیست که همه ى افراد ظالم شوند و جهان را سرشار از ظلم کنند.
ثانیاً: طبق بیان قران کریم، هنگام ظهور حضرت مهدى(عج) افراد صالح و مستضعفى وجود دارند که آنان به رهبرى امام عصر(عج) وارث حکومت زمین، مى شوند.( )
و اگر فراگیر شدن فساد و ظلم آن باشد که به طور کلى افراد صالح یافت نمى شوند به لحاظ تعارض با این آیات، قابل قبول نیست چون در این فرض چنین روایاتى با صریح آیه شریفه در تعارض است.
۳ – از ظاهر روایات استفاده مى شود، که فراگیر شدن «ظلم» و فساد به معناى گسترش ظلم طبقه ى حاکم است، چون لازمه ظلم و ظالم بودن وجود مظلوم است بنابراین، هنگام ظهور حضرت مهدى(عج)، وقتى است که ظلم طبقه ى حاکم در ابعاد مختلف زندگى مردم شدّت مى یابد و فراگیر مى شود و این معنا هیچ گاه سلب مسئولیت مبارزه با ظلم و جانبدارى عدالت را از افراد «صالح» و مستضعفى که مى خواهند وارث حکومت زمین باشند، نمى کند.( )
رابعاً: دسته اى از روایات که نهى از قیام مسلحانه مى کنند، روایاتى مى باشند که به شعیان سفارش مى کنند دعوت هرکسى را که قیام کرد بدون تفکر نپذیرید بلکه شخص قیام کننده و هدفش را بشناسید و اگر واجد شرائط رهبرى نبود یا در قیام هدف باطلى داشت دعوت او را اجابت نکنید گرچه از خاندان پیامبر(صلى الله علیه وآله) باشد.
اما احادیثى که دلالت دارند هر قیامى قبل از قیام جهانى حضرت انجام بگیرد سرانجام با شکست مواجه خواهد شد این دسته از احادیث به اصطلاح اهل حدیث یا مرفوع هستند یعنى بعضى از راویان آن حذف شده و معلوم نیست چه کسى یا کسانى بوده اند و یا در سند آنها شخصى به نام ابوالجارود است که زیدى مذهب بوده است و مؤسس فرقه ى جارودیه مى باشد و در کتب رجال تضعیف شده است و در هر دو صورت چنین روایاتى معتبر نمى باشند.
و دسته دیگرى از روایات که باز چنین مضمونى را دارند داراى ضعف سندى و محتوایى هستند.
نقش انتظار در تکامل روحى
خروج امام لامحاله خارج *** یقوم على اسم الله والبرکات
یمیّز فینا کل حق و باطل *** و یجزى على النعماء والنقمات( )
امامى از آل محمد(صلى الله علیه وآله) به یقین، خروج خواهد کرد. او به تأیید اسم اعظم الهى و برکات نصر آسمانى، به پا مى خیزد. او حق و باطل را از هم جدا مى کند و همه را بر شادخوارى ها، کینه توزى ها کیفر مى دهد.
انتظار در منتظران، امید به آینده ایجاد مى کند( ) و اگر امید به آینده و انتظار از جامعه بشرى رخت بربندد، زندگى دیگر مفهومى نخواهد داشت. حرکت و انتظار در کنار هم بوده و از هم جدا نمى شوند. انتظار، علت حرکت و تحرک بخش است.( )
پیامبر(صلى الله علیه وآله) مى فرمایند:
«اگر امید نبود، مادر فرزند خود را شیر نمى داد و کسى درختى نمى کاشت».( )
نقش انتظار در بعد فکرى
عقیده به ظهور حضرت مهدى(عج) و حکومت جهانى آن حضرت فکر و اندیشه ى آدمى را وسعت مى بخشد تا به دورترین نقاط جهان نگریسته و خیر و رفاه مردم تمام مناطق گیتى را خواسته و عالم را مملکت خدا بداند; و یقین بداند که عاقبت و پیروزى با پرهیزکاران و شایستگان است، قرآن کریم نیز بشارت داده است:
«و لقد کتبنا فى الزبور من بعد الذکر ان الارض یرثها عبادى الصالحون».( )
از طرفى کسى که منتظر حضرت است و عقیده به ظهور آن حضرت دارد شیفته ى پیروى از افراد نمونه و کامل مى شود و دل را به حکومت جهانى او گره مى زند. یارى کردن و ستایش از حکومت هاى جباران را گناه مى داند و انسان را خدامحور به بار مى آرود.
اثرات تربیتى انتظار
۱٫ تحمل و پایدارى
شخص منتظر چون امام عصرش را شناخته است در برابر مشقت ها و مشکلات از کوره بیرون نمى رود امام صادق(علیه السلام) از پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) روایت کرده است که آن حضرت به اصحاب خویش فرمود:
«پس از شما مردمى خواهند آمد، که به یک تن از آنان، اجر پنجاه تن از شما را خواهند داد. اصحاب گفتند: اى پیامبر! ما در جنگهاى بدر واحد و حنین با تو بوده ایم، و درباره ى ما آیاتى از قرآن نازل شده است این چگونه خواهد بود؟ پیامبر(صلى الله علیه وآله) فرمود: شما اگر در شرایطى که آنان قرار مى گیرند، قرار بگیرید، آن تحمل و شکیبایى را که آنان دارند نخواهید داشت».( )
۲٫ آراسته شدن به اخلاق اسلامى
منتظران حضرت، باید با رفتار انسانى، و اخلاق محمدى و صفات علوى، و فضائیل جعفرى، همواره مایه ى زینت و افتخار و آبروى ائمه طاهرین باشند. نه مایه ننگ آنان، باید طورى باشد که ائمه بتوانند به شعیان خود افتخار کنند. و این رعایت در دوران غیبت امام واجب تر است.( )
امام صادق(علیه السلام) مى فرماید:
«… ان لنا دوله یجىء الله بها اذا شاء، ثم قال: من سرّه أن یکون من اصحاب القائم فلینتظر و لیعمل بالورع و محاسن الاخلاق و هو منتظر، فان مات و قائم القائم بعده کان له من الاجر مثل أجر من أدرکه، فجدوا وانتظروا، هنیئاً لکم ایّتها العصابه المرحومه».( )
هر کس خوش دارد در شمار اصحاب قائم(عج) باشد، باید در عصر انتظار، مظهر اخلاق نیک اسلامى باشد. چنین کسى اگر پیش از قیام قائم درگذرد، پاداش او مانند کسانى باشد که قائم را درک کنند و به حضور او برسند. پس (در دیندارى و تخلق به اخلاق اسلامى) بکوشید،بکوشید و در حال انتظار ظهور حق به سر برید. این (کردار پاک و افکار تابناک) بر شما گوارا باد اى گروهى که رحمت خدا شامل حال شماست.
۳٫ تقوا
امام صادق(علیه السلام) فرمودند: حکومت آل محمد(صلى الله علیه وآله) مسلماً تأسیس خواهد شد، پس هر کس علاقه مند است که از اصحاب و یاران قائم ما باشد. باید کاملاً مراقبت کند، تقوا و پرهیزگارى را شیوه خود گرداند، خودش را به اخلاق نیک و انسانیت مزین سازد و بعداً در انتظار فرج قائم آل محمد(صلى الله علیه وآله) باشد. هرکس براى ظهور قائم ما، این چنین آمادگى و انتظار داشت لیکن توفیق نصیبش نگشت و قبل از ظهور آن حضرت، اجلش فرارسیده به اجر و ثواب یاران آن جناب نائل خواهد شد.( )
حق محور
پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) مى فرمایند:
«خوشا به حال منتظرانى که به حضور قائم(عج) برسند آنان که پیش از قیام او نیز پیرو اویند، با دوست او عاشقانه دوستند و موافق و با دشمن او خصمانه دشمنند و مخالف».( )
«مالى الا آل احمد شیعه *** مالى الا مشعب الحقّ مشعب».( )
من پیرو آل محمدم، نه کسى دیگر، و راهسپر راه برحق حقم، نه راهى دیگر.
«انسانیت» و رعایت ارزش انسان، تنها در تعالیم على و آل على جلوه گر است و انسان آگاه از این تعالیم، فدایى این راه است و دشمن هر راه دیگر. دولتى على و آل على، دوستى انسان و انسانیت است، و دشمنى با على و آل على، دشمنى با انسان و انسانیت.