سیداحمد میرعمادی / میرملاس نیوز :
شرح خطبه امام سجاد(ع) در شهر شام
قسمت ششم :
علم امام علی(ع)
امام سجاد(ع) در ادامه خطبه خود در شهر شام به علم و دانش امیرالمؤمنین علی(ع) اشاره کردند و فرمودند:
وَ بُسْتانِ حِکْمَه اللهِ و عَتْیبًهِ عِلْمِهِ ، من فرزند کسی هستم که باغ حکمت الهی و مخزن علم، خدا است.
قبل از هر چیز در این جمله نورانی، باید دو واژه معنا بشود یکی واژه “حکمت” است ، حکمت در لغت دو معنای اصلی مرتبط با هم دارد یکی به معنای منع و بازداشتن ، دیگری به معنای محکم و متقن آمده از این رو گفته اند : حکمت آن علم و دانشی است که محکم متقن باشد و انسان را از لغزش ها و انحرافات باز دارد.
حکمت در قرآن نیز به معنای مجموعه علوم و معارفی است که انسان را به حقیقت می رساند به طوری که هیچگونه شک و ابهامی در آن نیست و انسان در مسیر درست و مستقیم حرکت می کند.
علامه طباطبائی حکمت را به معنای رسیدن به حقیقت به وسیله علم و عقل می داند و برخی دیگر گفته اند: حکمت آن بخش از علم و عمل را گویند که انسان را به کمال واقعی و سعادت حقیقی برساند.
واژه دیگر در این جمله امام سجاد(ع) کلمه “العیبه” است که به معنای جای حفظ اسرار و خزینه آمده است. اشاره به این که علی(ع) مخزن علم الهی است.
مسأله افضلیت و برتری علم امام(ع) در میان صحابه پیامبر اکرم(ص) امری مسلّم و قطعی در میان همه مسلمانان است ، اعلمیت امیرالمؤمنین علی(ع) مثل روز روشن است ، شیعه و سنی و همه مسلمانان به آن اعتراف کردند. ادله فراوانی نیز بر این مساله دلالت می کند از جمله :
آیات فراوانی از قرآن کریم درباره علم علی(ع) نازل شده به عنوان نمونه آیه ۴۳ سوره رعد است که می فرماید : وَ یَقُولُ الَّذینَ کَفَرُوا لَسْتَ مُرْسَلاً قُلْ کَفى بِاللَّهِ شَهیداً بَیْنی وَ بَیْنَکُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْکِتاب ، کافران
به تو اعتراض می کنند و می گویند رسول خدا(ص) بینی بگو خدا و کسی علم کتاب در نزد اوست گواه بین من و شما باشد. در بسیاری از روایات آمده است که مقصود از ” مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْکِتابِ ” علی بن ابی طالب(ع) است.
یعنی کسی که نسبت به قرآن آگاهی کامل و کافی دارد برطبق این آیه علی(ع) دانا ترین مردم به کتاب خدا و بهترین گواه و شاهد بر نبوت رسول خدا(ص) است.
علاوه بر این احادیث فراوانی از رسول خدا(ص) درباره علم امام علی(ع) در منابع شیعی و سنی نقل شده از جمله در روایتی آن حضرت فرمود : اَنَا مَدینَهُ اْلعِلْم وَ عَلیٌّ بِا بها فَمَنْ اَراَد اْلعلْمَ فَلْیأتِهِ مِنْ بابِها ، من شهر علم و علی(ع) باب و در آن شهر است ، هر کس به دنبال علم می گردد باید از این در وارد شود.
حدیث “مدینه العلم” از احادیث متواتر و از فضیلت های مخصوص امام علی(ع) است ، منظور رسول خدا(ص) آن است علی(ع) جامع علوم قرآن و سنت نبوی است ، امت اسلامی برای گرفتن علوم اسلامی به علی(ع) مراجعه کنند ، علی(ع) پناهگاه علمی امت اسلامی است ، علی(ع) دست پرورده مکتب وحی و شاگرد همیشه همراه پیامبر(ص) بود.
در حدیث دیگر پیامبر(ص) فرمود : من خانه حکمت و علی(ع) دروازه آن است.
عایشه گفته : علی(ع) اعلم مردم به سنت رسول خدا(ص) می باشد.
تعابیر دیگر صحابه آن است که : علی(ع) آگاه ترین با به امر قضاوت و اعلم الناس است ، ابن عباس به صحابه پیامبر(ص) فرمود : به خدا قسم به علی بن ابی طالب(ع) نه دهم علم داده شده و شما تنها در یک دهم آن با او شریک هستید.
فخر رازی از بزرگان اهل سنت درباره علم امام علی(ع) می نویسد : علی(ع) در همه علوم سرآمد است و همه علما در همه علوم شاگرد او هستند ، در علم تفسیر همه شاگرد ابن عباس و او شاگرد علی(ع) بود ، در علم کلام هیچ خلافی نیست که آغازگر این علم علی(ع) بود و علی(ع) استاد و معلم جهانیان بعد از پیامبر(ص) است.
خطبه ها و کلمات آن حضرت بهترین گواه بر اعلم بودن علی(ع) در میان صحابه است ، آن حضرت ادعائی کرد که هیچ کس جرئت چنین ادعائی ندارد ، بارها به مردم فرمود : اَیُّها الناس سَلُونی قَبْلَ اَنْ تَفْقِدوُنی فَلأنَا َ بِطُرُقِ اْلسَّماءِ اَعْلَم مِنی بِطُرُقِ اْلارْضِ ، ای مردم از من بپرسید قبل از اینکه مرا از دست بدهید به تحقیق من راه های آسمان را بهتر از راه های زمین می شناسم.
در اینجا حضرت قصد دارد درجه علمی و احاطه خود بر مسائل علمی را بیان کند و این جمله بر گستردگی علم آن حضرت دلالت دارد، علی(ع) بارها فرمود : “اِنَّ هیهُنا لَعِلْماً حَمّا” در این سینه من علم فراوانی است ، اگر برای آن یادگیرندگانی می یافتم آنها را آشکار می کردم.
امروز جامعه برای پیشرفت و تعالی خود نیازمند به علم و دانش علی(ع) است مخصوصاً بهره گیری از نهج البلاغه آن حضرت که ارزشمند ترین میراث فرهنگی ، اخلاقی ، سیاسی اسلام است ، دنیا تشنه معارف اهل بیت(ع) است ، برای رسیدن به تمدن و فرهنگ اصیل اسلامی باید از علوم اهل بیت(ع) در رأس آنها از علم امام علی(ع) استفاده کنیم.
بهترین منبع برای هدایت فکری جامعه آثار علمی به جا مانده از علی(ع) است که موجب تولید علم و اندیشه و انگیزه قوی برای عمل است.