کشف فسیلهای حیوانی و دست افزارهای انسان پیش از تاریخ در لرستان

داود داودی میرملاس نیوز :  در یکم مهرماه سالجاری مأمورین اداره راه و شهرسازی در حین تعریض جاده نورآباد به خرم آباد با بقایای فسیلی برخورد کردند که بلافاصله با اطلاع رسانی به اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان لرستان و عزیمت کارشناسان، بقایای فسیلی که در نتیجه فعالیت بیل مکانیکی دچار آشفتگی شده بودند به این اداره منتقل شدند و سپس در طی یک صورتجلسه به طور موقت به سازمان زمینشناسی انتقال یافته تا بخشی از مطالعات مربوط بر روی آنها صورت گیرد. در روزهای اولیه کشف فسیلها، شایعاتی مبنی بر تعلق بقایا به فسیل دایناسور در محافل عمومی بر سر زبانها بود و هنوز هم عدهای بر اساس عدم آگاهی بقایای کشف شده را مربوط به دایناسور میدانند.

نگارنده به همراه تعدادی از باستانشناسان استان بلافاصله پس از مشاهده فسیلها به محل کشف آنها مراجعه کرده تا اطلاعات علمی لازم را در خصوص این مکان گردآوری نماید. مکان مورد نظر یکی از تپه های آبرفتی در ۸۰۰ متری جنوب روستای گاوکش سفلی از توابع شهرستان دلفان است که فسیلهای حیوانی در حدود ۵/۹ متری عمق این تپه در یک لایهی رسی فشرده حفظ شده بودند. هنوز هم بخشی از فسیلها در این لایه قابل مشاهده است. با بررسیهایی که در سطح تپه انجام گرفت تعدادی از دستافزارهای سنگی مربوط به ادوار پارینهسنگی قدیم و میانه نیز کشف شد که حاکی از وجود فعالیتهای انسان پیش از تاریخ در این مکان است. کشف شواهد مربوط به دوره پارینهسنگی قدیم در این محل در نوع خود جالب توجه و حائز اهمیت فراوان است. چرا که برای اولین بار است در استان لرستان کنونی شواهد مربوط به این دوره مشاهده میشود. به طور کلی دوره پارینهسنگی قدیم با ساخت اولین ابزارها توسط انسان در حدود ۵/۲ میلیون سال پیش شروع و در حدود ۲۵۰ هزار سال پیش به اتمام میرسد. تاکنون قدیمترین تاریخ ذکر شده برای لرستان از روی یک قطعه استخوان و بر اساس آزمایش توریوم/اورانیوم از پناهگاه صخرهای همیان۱ در کوهدشت به بیش از صد هزار سال پیش میرسید که این تاریخ مربوط به دوره پارینهسنگی میانه است. هرچند که دورهی پارینهسنگی قدیم یک محدودهی زمانی وسیع بوده و اطلاق دست افزارهای روستای گاوکش سفلی به تاریخ دقیقی از این دوره دشوار است ولی تکنولوژی غالب مبتنی بر ساطور ابزار نشان از قدمت دیرینه این منطقه دارد. از آنجایی که مطالعه مربوط به فسیلها در حیطه تخصص دیرین جانور شناسان است تعدادی از تصاویر گرفته شده از آنها برای دوست خوبمان پروفسور جان وَندِر مادِ  دیرین شناس موزه مادرید در اسپانیا ارسال شدند تا از نظرات مقدماتی ایشان آگاه شویم و در فرصتی مناسب مطالعات تکمیلی بر روی آنها صورت گیرد. مشاهدات اولیه بیانگر وجود گونههای حیوانی موسوم به هیپارین (Hipparion) و بویدای (Bovidae) در میان یافتههای فسیلی است. هیپارینها اسبان موسوم به سه انگشتی و اجداد اسبان امروزی به شمار میروند که غالباً در طی دوره مایوسین (حدود ۲۳ تا ۵ میلیون سال پیش) و پلایوسین (حدود ۵ تا۸/۱ میلیون سال پیش) از ادوار زمینشناسی میزیستهاند و در اوایل دوره پلایستوسین (حدود ۸/۱ میلیون تا ۱۰ هزار سال پیش)  نسل آنها منقرض شده است. قبلاً فسیل این گونه از اسبسانان در نواحی دیگر ایران چون مراغه واقع در آذربایجان شرقی گزارش شده است. تعداد دیگری از فسیلها مربوط به بُویدای است که پستانداران نشخوار کننده با سُم شکافدار هستند که خود به دو دستهی اصلی بوینا و آنتیلوپینا تقسیم میشوند. بوینا شامل گونههای مختلف گاو (بیزون، بوفالوی آفریقایی و بوفالوی آبی)، گوزنهای چهار شاخ و گوزنهای با شاخ بزرگ پیچ در پیچ و آنتی لوپینا شامل گونههای بز، گوسفند و غزال هستند. هرچند که احتمال دارد میان یافتههای فسیل شده حیوانی و دستافزارهای سنگی مربوط به انسان در این تپه اختلاف زمانی زیادی وجود داشته باشد اما پتانسیل بالایی که تپه مورد نظر در خصوص تحقیقات باستانشناسی و دیرین جانورشناسی دارد قابل انکار نیست.

متأسفانه سودای دستیابی به بقایای مادی گذشته از یک سو و عدم آگاهی برخیها نسبت به مسائل فرهنگی از سوی دیگر سبب بروز کنجکاویهای بی اساس در میان مردم و به تبع آن تخریب این آثار است که باعث مخدوش شدن بخش مهمی از اطلاعات مربوط به گذشته شده است. این در حالی است که فسیلها و بسیاری از مواد فرهنگی دیگر نه از لحاظ مادی، بلکه به لحاظ علمی و فرهنگی دارای اهمیت هستند. کشفیات اخیر نیازمند توجه بیش از پیش مسئولان خصوصاً سازمان میراثفرهنگی به عنوان متولی این امر است تا بتوان اطلاعات لازم را در خصوص محیط دیرین و چگونگی تعامل انسان و حیوان با این محیط کسب نمود.

داود داودی /  دانشجوی مقطع دکتری باستانشناسی (گرایش پیش از تاریخ)