- پایگاه خبری، تحلیلی میرملاس - https://www.mirmalas.com -

چالش های یاقوت سرخ کوهدشت

 

55

 

احسان صلاحی(کارشناسی ارشد گیاهپزشکی) / میرملاس : 

در قرآن  کریم سه بار از انار نام برده شده است که عبارتند از: سوره ی مبارکه ی انعام: آیات ۹۹ و ۱۴۱- سوره ی مبارکه ی الرحمن: آیه ۶۸، همچنین در تورات و انجیل هم از این میوه بهشتى نام برده شده است. در احادیث بسیاری به این میوه اشاره شده است . به عنوان مثال حضرت رسول اکرم (ص) می فرمایند :”پوست های نازک روی انار را بخورید که برای معده مفید است و موجب تقویت جدار آن می شود .” همچنین امام جعفر صادق (ع) می فرمایند : “به کودکان خود انار بدهید که موجب رشد سریع آن ها می شود .” این امام همام انار را یکی از میوه های بهشتی دانسته اند . در روایتی از قول حضرت امام صادق(ع) آورده که رسول اکرم (ص) فرمودند:”در هر انار دانه ای از بهشت است پس هر چه می توانید انار بخورید.”

قدمت انار به زمان کتاب های مقدسی همچون تورات و انجیل بر می گردد و آنچه مسلم است کشت و کار انار و بهره برداری از آن در زمانهای باستان متداول بوده است. در کتابهای مذهبی آمده است که حضرت سلیمان (ع) انارستان بزرگی داشته است. در آئین زرتشت نیز کشت و کار انار در منازل از امور نیکو محسوب گشته است و در کتب رومی از سه قرن پیش از میلاد مسیح (ع) نیز از میوه انار نام برده شده است. همچنین در کتیبه های تخت جمشید می توان کنده کاریهای انار را مشاهده نمود و این خود نشانه شناخت ایرانیان از انار و کشت و کار آن در ایران باستان بوده است. برطبق نظر دکاندول و بنابر شواهد موجود انار بومی ایران و کشورهای همجوار می‌باشد و بتدریج به مناطق  آسیای مرکزی، کشورهای مدیترانه‌ای و شمال آفریقا برده شده و سپس در سال  ۱۷۹۲ میلادی از اسپانیا توسط میسیونرهای مذهبی به قاره آمریکا برده شده و در آنجا گسترش یافته است.

گل و میوه انار برای کارتاژیها(فینیقیه‌ایها) جنبه تقدس داشته و با این انگیزه از انار باغهایی ایجاد نموده بودند. هومر شاعر بزرگ یونانی در قرن هفتم قبل از میلاد از درخت انار در کتاب ادیسه نام برده است و از آن بعنوان درختی که در باغهای فریسه و فریجیه پرورش داده می شده، اشاره نموده است. یونانیان قدیم بر این عقیده بودند که آفرودیت(الهه عشق) این گیاه را در یونان کاشته و وجود آن سبب گشایش و فراوانی می‌گردد. در حال حاضر علاوه بر ایران که بیشترین میزان سطح زیرکشت و تولید انار در جهان را به خود اختصاص داده است، ‌در کشورهائی چون ترکیه، افغانستان، پاکستان، ‌هندوستان، ارمنستان، گرجستان، تاجیکستان، اردن، مصر، ایتالیا، تونس، آذربایجان، لیبی، لبنان، فلسطین اشغالی، سودان، ‌برمه، بنگلادش، موریتانی، مراکش، قبرس، اسپانیا، یونان، ‌فرانسه، چین، ژاپن و آمریکا کشت این محصول مرسوم است. واژه های انار ،هنار ،نار از القاب پارسی هستند که دربعضی کشورهای از آنها استفاده می شود.در لرستان و شهرستان کوهدشت سابقه کشت انار به حدود ۴۰۰ سال پیش بر می گردد. ایران با داشتن ۶۰ هزار هکتار سطح زیر کشت و ۶۷۰ هزار تن انار در سال از لحاظ تولید و صادرات مقام اول جهان را دارد.در استان لرستان نیز بالغ بر ۳۵۵۰ هکتار از سطح زیر کشت انار لرستان مربوط به شهرستان های کوهدشت، خرم آباد و روستاهای تابعه آنها است. حدود ۹۰ درصد از سطح زیر کشت انار استان مربوط به شهرستان کوهدشت ، در منطقه های زیرتنگ سیاب، کونانی، درب گنبد و گراب می باشد.

انار از نظر گیاهشناسی:

انار با نام علمی(punica granatum) یک درختچه به طول ۵-۸ متر، با برگهای براق، کشیده و باریک، گل های قرمز با قطر ۳ سانتی متر و میوه هایی شش گوش و کروی به قطر ۷-۱۲ سانتی متر با پوست قرمز و یا زرد، چرمی و دانه های فراوان میباشد. انار بومی ایران و هند میباشد و از ۴۰۰۰ سال قبل از میلاد نیز مورد استفاده قرار میگرفته است.مصرف انار از ایران به هند، واز آنجا به آفریقای شمالی و چین و سپس به اروپا و امریکا گسترش یافت است. واژه انگلیسی انار(pomergranate) از زبان یونانی به معنی “سیب پرهسته” برگرفته شده است. میوه انار از نوع سته است .

ارقام انار:

بیش از ۷۶۰ رقم مختلف از انار در کلکسیون ایران است .ارقام مهم ومعروف انارخوراکی ایران عبارتند از ملس ساوه، شیشه‌کپ فردوس، خزربردسکن، رباب نی ریز، نادری بادرود، ملس یزدی، قجاق قم، اردستانی‌مه‌ولات و بجستانی که مهمترین خصوصیات این ارقام عبارت است از پوست قرمز و نسبتاً کلفت، دانه قرمز و مزه ملس تا شیرین می باشند. در شهرستان کوهدشت ارقام مختلفی مانند مَلَس سرخ، مًلًس پوست کلفت، مًلًس زرد گراب و کبود پوست نازک و وقعی ترش و شیرین کوهی کشت می شود.گونه P.granatumکه رویشگاه اصلی آن ایران و کشورهای آسیای میانه می نامند می باشد. از این گونه گیاهی انارهای اهلی, وحشی, زینتی و مینیاتوری (پا کوتاه) که بیشتر جنبه خوراکی و زینتی دارند در اقصی نقاط ایران و معدودی از کشورهای جهان با کشت آبی و دیم یا وحشی و خودرو وجود دارند.گونه P.protopunicaیا انارهای غیر خوراکی که میوه های آنها اصلا خوراکی نیست در ایران وجود ندارند .

نیاز آبی درخت انار:

میزان آب مورد نیاز برای هر هکتار باغ انار در روش سنتی تقریباً حدود  ۳۰۰۰۰ متر مکعب می‌باشد. در تحقیقات انجام شده در کشور و استان های مختلف مشخص گردیده که میزان آب مصرفی در روش کرتی ۲۱۰۰۰ و در روش جوی و پشته  ۱۵۰۰۰ متر مکعب می باشد که علاوه بر اینکه راندمان چنین روش آبیاری کمتر ۳۵ درصد است و هدر رفت آب را به دنبال را دارد در مراحل بعدی از بین رفتن بافت خاک ، آلودگی طوقه و ریشه گیاه به بیماری های قارچی و نماتدی را افزایش میدهد. در نتیجه هزینه ی دیگری را برای کنترل این پاتوژن ها بر عهده کشاورز قرار داده و آلودگی زیست محیطی را به دنبال خواهد داشت.ولی در روش قطره ای نیاز درخت برای یک فصل رشد در حدود ۷۰۰۰ متر مکعب می‌باشد که تفاوت آشکاری را نشان می دهد. همچنین هر چه فواصل آبیاری کوتاهتر باشد میزان آبی که در دسترس درخت قرار می گیرد، بیشتر خواهد بود و به این ترتیب راندمان آب آبیاری بالا خواهد رفت.

آفات و بیماری:

مهمترین مشکل باغداران کوهدشت در پرورش این محصول آفت کرم گلوگاه انار می باشد. کرم گلوگاه انار مهمترین عامل کاهش کمی و کیفی محصول انار در کل مناطق انار خیز کشور، مخصوصا استان لرستان و شهرستان کوهدشت می باشد. این آفت چند میزبانه است و علاوه بر انار به پسته و انجیر نیزحمله می‌کند. زمستان را به صورت لارو در داخل بقایای میوه روی درخت و یا زیر درخت و گاهی زیر پوست درختان به سر می‌برد. از اواسط بهار تبدیل به شفیره شده و بعد از یک تا دو هفته بسته به حرارت پروانه‌های نسل اول از اواخر خردادماه ظاهر می‌شوند. ماده‌ها بعد از آمیزش با نرها به طور پراکنده و تک‌تک در دوران تاج انار و بر روی بساک یا میله پرچم‌ها تخمریزی می‌نمایند. تخم‌ها بعد از ۴ تا ۶ روز بسته به حرارت شبانه‌روز تفریخ و لاروهای جوان به داخل میوه منتقل می‌شوند. نشو و نمای لارو در درون انار از طریق تغذیه از دانه‌های انار و قسمت‌های پوستی انجام می‌گیرد. لاروها در همانجا پوست‌اندازی و سنین مختلف را سپری می‌کنند. لاروهای کامل در سن آخر برای شفیره شدن به محل تاج انار یا گلوگاه منتقل و در داخل بقایای پوست و فضولات خود تدبیل به شفیره می‌شوند. فعالیت کرم گلوگاه انار با توجه به شرایط فیزیکی و میکرو کلیمایی میوه انار غالباً توام با ورود اسپور قارچهای از نوع آسپرژیلوس‌ها و پنسیلیوم‌ها است که موجب فوماژین و پوسیدگی میوه می‌گرداند. این حشره ۳ تا ۴ نسل در سال دارد.

روش‌های مبارزه:

۱ـ مبارزه مکانیکی: طریق جمع‌آوری و سوزاندن انارهای باقی مانده روی درخت یا ریخته شده پای درخت که آلوده به لارو کرم گلوگاه انار می‌باشد. ۲ـ مبارزه بیولوژیکی: در برخی از نقاط کشور گونه‌هایی از زنبور پارازیتوئید تریکوگراما را که پارازیتوئید تخم این آفت می‌باشند بر روی میزبان‌های واسط نظیر بید آرد و بید غلات پرورش و تکثیر می‌کنند و علیه تخم‌های این آفت رهاسازی می‌نمایند.۳- در احداث باغهای جدید و جایگزین ، از ارقام مقاوم به کرم گلوگاه و یا ارقامی با حساسیت کمتر استفاده شود. مانند رقم ملس دانه سیاه یزدی۴- از کشت مخلوط درختان انار با سایر درختان میوه و همچنین احداث باغ انار در مجاورت درختانی مثل انجیر و پسته که میزبان کرم گلوگاه انارهستند، خودداری شود۵- داخل تاج انارهای مرغوب گل اول، پس از خشک شدن پرچم (حدوداً در اواخر خرداد) بوسیله دستگا ههای ساده موجود تمیز گردد.۶- انارهای پوسیده و یا باقیمانده بر روی درخت یا ریخته شده در کف باغ بصورت همگانی و در فصل زمستان (دی و بهمن ) جمع آوری و منهدم گردد.

جنبه های اقتصادی یاقوت سرخ:

اگرچه کشاورزی در لرستان قدمتی به تاریخ این ملک و آب دارد، لیکن هیچگاه شاهد کشاورزی پیشرفته ای یا نگاه کلان  در این خطه نبوده‌‏ایم و همیشه در حسرت یک نگاه کارشناسانه و منطقی مانده‌‏ایم ، اما زیرکی،توان مدیریتی و همت بالای مدیران ارشدی چون استاندار محترم و جناب مهندس غضنفری باعث امید در دل های کشاورزان و باغدارن این استان شده است. یاقوتهای سرخ بدون هدفمندی و توجه به وجود صنایع تبدیلی از بین رفته و هدر می رود. باغداران نا امید از تولیدات خود تنها به سود اندک قانع می شوند تا دلالان با رابطه بازی ها به سودآوری برسند و روزگارشان سکه شود. عدم وجود صنایع تبدیلی درد چندین ساله کشاورزان و باغداران منطقه کوهدشت است که متاسفانه در پس کم توجهی مسئولان دوره های گذشته رنگ باخته و هرساله با تولید محصول به دغدغه تبدیل شده و با به پایان رسیدن محصول به فراموشی سپرده می شود.

 

تنها وجود یک کارخانه تولید رب انار در منطقه کوهدشت و استان لرستان وجود دارد که آن هم به دلیل عدم توجه بخش بانکی هنوز راکد مانده است .اگر همین کارخانه فعال شود می تواند نقش مهمی را در ایجاد اشتغال و کار آفرینی ایفا کرده و باعث شود محصول استان لرستان و شهرستان کوهدشت با برند همین آب و خاک صادر گشته و بنام های دیگر صادر نگردد. همچنین متاسفانه به دلیل عدم وجود مکان های مناسب برای نگهداری این محصول، دلالان چوب حراج بر این محصول می زنند و باغدار بیچاره از ترس ماندن محصول روی دستشان آن را به بهای ناچیزی می فروشد. سالانه با شروع فصل پاییز که فصل فروش محصولات انارکوهدشت است ما شاهد فروش این محصول بصورت دستفروشی و کنار باغات هستیم که با قیمت نازلی به افراد فروخته می شود در حالیکه اگر این محصول با برنامه ریزی توسط یک تعاونی خریداری شود میتوان با فرآوری و توسعه آن در صنایع واسته محصولات متنوعی را تولید کرد. همچنین به دلیل نزدیکی این منطقه با جنوب، حاشیه خلیج فارس و دروازه های صادرات عراق  میتوان در آینده شاهد تحول اقتصادی عظیمی در این منطقه و استان باشیم و باغدار چوب حراج به محصول خود نزنند.در برخی از موارد محصول انار با بهای اندک از سوی دلالان دیگر استان های همجوار خریداری و در سردخانه ذخیره می شود و بعد از پایان فصل برداشت با قیمت های چندین برابری فروخته و یا بصورت کنسانتره به فروش می رسد. اگر صنایع تبدیلی انار در شهرستان وجود داشته باشد این محصول با سودآوری بیشتری همراه بوده و می توانیم از این محصول و فرآوری های انجام شده به سود بیشتری دست یافته و بازار فروش بیشتری ایجاد کنیم.

هم اکنون رب انار و انار خشک شده در تولید غذاهای مختلفی مورد استفاده قرار می گیرد .همچنین باید توجه کرد که آفات انباری این محصول بهشتی نسبت به سایر محصولات کشاورزی کمتر بوده و می توان با ایجاد بستر های مناسب تا چندین ماه آن را نگهداری نمود و در فصل غیر رشد آن را با قیمت و سود بیشتری به فروش رساند. اگر حمایت مسئولین و ایجاد بازارچه محلی برای فروش انار و فرآوری های آن در منطقه کوهدشت بطور فصلی ایجاد شود میتواند در غرب کشور بعنوان یک بازرچه مهم فصلی و شناخته شده ابراز وجود نماید. چونکه در غرب کشور سهم کوهدشت در تولید این یاقوت سرخ بسیار بالاست و میتواند این امر خود یک قطب گردشگری را در این فصل برای استان لرستان و شهرستان کوهدشت ایجاد کند.

ایجاد صنایع تبدیلی بعنوان اصلی ترین نیاز باغداران منطقه، ایجاد و توسعه تعاونی های خرید و همچنین ایجاد بازارچه فروش انار و محصولات تهیه شده از انار، از جمله مسائلی است که باید مورد توجه مسئولان قرار گیرد تا با اولویت قرار دادن این دغدغه های باغدارن، علاوه بر کوتاه کردن دست دلالان از باغات انار شهرستان کوهدشت ، در جهت سودآوری و ایجاد اشتغال بیشتر برای باغداران و خانواده های شهرستان تلاش شود.