گونه‎ای اندمیک به نام سمندر لرستانی

سمندر لرستانی در طبقه‌بندی لیست سرخ IUCN در طبقه به شدت در معرض خطر انقراض یا بحرانی قرار گرفته است.

به گزارش میرملاس به نقل از ایسنا، سمندرها از گروه دوزیستان دمدار به شمار می‌آیند که در ایران هشت گونه متعلق به دو خانواده هینوبیده و سالاماندریده گزارش شده که به چهار جنس تعلق دارند؛ جنس Neurergus دارای بیشترین تعداد است.

 دوزیستان به عنوان جاندارانی که بخشی از زندگی خود را در آب و بخشی را در خشکی می‌گذرانند، به صورت‌های متنوعی تکامل یافته‌اند و از آنجایی که تغذیه زیادی دارند، در تنظیم جمعیت هزاران گونه از بی مهرگان که از آنها استفاده غذایی می‌کنند نقش بسزایی دارند.

در فضای علمی کنونی دوزیستان نقش مهمی را در انواع مطالعات، در زمینه‌های مختلف ایفا می‌کنند و علاوه بر این دارای ارزش زیست شناختی، زیبایی شناختی و اقتصادی نیز هستند.

گونه سمندر کوهستانی لرستان یکی از زیباترین گونه‌های سمندر بوده که به طول ۱۴ سانتیمتر و جزء خزانه ژنتیکی با ارزش فون دوزیستان ایران است.

زیستگاه‌های این گونه به تازگی در حال شناسایی است. با توجه به این که این گونه تنها در این ناحیه از جهان یافت می‎شود بنابراین دارای اهمیت فوق‎العاده ملی و بین‎المللی است.

سمندر کوهستانی لرستان نخستین بار در سال ۱۹۳۸ توسط kaiser از شمال شهبازان لرستان یافت شد. این گونه به عنوان یک گونه بومی، منحصراً در مرزهای جنوبی استان لرستان در بخش پاپی و شمال استان خوزستان یافت می‌شود. تعدادی از زیستگاه‌های این گونه در مسیر راه‌آهن سراسری تهران-اهواز قرار دارد و هر ساله بویژه در ایام تعطیلات نوروزی گردشگران زیادی از طریق راه‌آهن از طبیعت بکر و پرجاذبه این منطقه بازدید می‎کنند.

متاسفانه نوع زندگی و زیستگاه آنها باعث شده تا در معرض آسیب تهدیدات مختلف به خصوص انواع آلودگی در زیستگاه‌های آبی باشند.

از طرفی سهولت دسترسی به این موجودات بی‎آزار و زیبا سبب دستکاری در جمعیت‌‌های طبیعی این گونه توسط گردشگران، علاقمندان و افراد محلی ناآگاه شده است.

بر اساس نتایج تحقیقات Steinfartz و همکاران ۲۰۰۲ سمندرهای خاورمیانه از جنس Neurergus شامل چهارگونه N. Strauchii (Steindachner, 1887), N. Crocatus (Cope, 1862), N. Microspilotus (Nesterov, 1917), N. Kaiseri (Schmidth, 1952). هستند.

هر چهار گونه در خاورمیانه یافت شده و در کشورهای ایران، عراق و ترکیه وجود دارند. گونه N. Strauchii در ترکیه یافت شده و سه گونه دیگر در ایران وجود دارند. این گونه‌ها بر اساس ویژگی‌های ظاهری و اکولوژیکی به راحتی قابل تمیز هستند.

سمندر کوستانی لرستان نیز مانند دیگر گونه‌های سمندر دامنه پراکنش چندان وسیعی ندارد. برطبق یافته‌های موجود دامنه پراکنش این گونه در طول جغرافیایی ۲۷۶۶۴۵ تا ۲۸۱۳۱۰۰ و عرض ۳۶۵۷۷۸۲ تا ۳۶۵۴۰۸۵ قرار دارد.

این گونه به عنوان یکی از گونه‌های اندمیک ایران معرفی می‎شود که پراکنش آن در ایران تنها منحصر به مناطق محدودی در لرستان و خوزستان است.

بر اساس تحقیقات انجام شده این جانور در بیش از پنج زیستگاه یافت شده است. این زیستگاه‌ها شامل وژناب، بلالا، لفت، کرسر، کول سرمال و… هستند. البته طی این چند ماه اخیر به تلاش و همت کارشناسان محیط زیست لرستان زیستگاه‌های جدید و ناشناخته شناسایی شده و یا در حال شناسایی می‌باشد که قبلا هیچ گزارشی دال بر وجود این زیستگاه‌ها ثبت و گزارش نشده است.

حضور انسان در این منطقه خطرات بالقوه‌ای را برای ادامه حیات این جاندار زیبا سبب شده است که در زیستگاه‌های مختلف متفاوت است که این خطرات شامل گردشگری ناآگاهانه، راه دسترسی، جاده‌سازی، چرای دام، کشاورزی و برداشت آب توسط انسان صورت می‌گیرد. در واقع فعالیت‌های ناآگاهانه انسانی مهمترین عامل تهدید این گونه زیبا و کمیاب است.

برخی اهالی منطقه پاپی نام‌هایی را به این جاندار زیبا نسبت می‌دهند که نشان دهنده باور این مردم به تقدس جانور است. حاجی باریکاب که پیشوند حاجی نوعی مصونیت و تقدس به این جانور داده است و وقمی یا وقفی یعنی جانوری که از طرف کسی به شاهزاده احمد وقف شده است. البته بعضی هم آن را با نام چرق پرق می‌شناسند.

این گونه در طبقه‌بندی لیست سرخ IUCN در طبقه به شدت در معرض خطر انقراض یا بحرانی قرار گرفته که بر اساس معیارهای A2ab  و A2d است.

 روند جمعیتی این گونه رو به کاهش عنوان شده و از مهمترین عوامل تهدید کننده آن افزایش تجارت، خرید و فروش آن و تخریب زیستگاه به اشکال مختلف عنوان شده است. تعداد جمعیت این گونه تخمین زده می‌شود که کمتر از ۱۰۰۰ عدد باشد.

 در پانزدهمین نشست متعهدان کنوانسیون تجارت جهانی گونه‌های در معرض انقراض(سایتیس)، این گونه به پیشنهاد ایران و با حمایت تمامی کشورهای عضو در ضمیمه شماره یک کنوانسیون گنجانده شده که تجارت جهانی آن را ممنوع می‌سازد.