۲۳ بهمن ۱۳۵۷ خونین‌ترین روز تاریخ مبارزات مردم لرستان، به‌ویژه شهر خرم‌آباد است. در این روز برای فتح آخرین سنگرهای حکومت پهلوی، شهر یکپارچه در دود و آتش فرورفت.
ده‌ها تن جان باختند و یا زخمی شدند. با فتح ژاندارمری هزاران سلاح به دست مردم افتاد. رخدادهای این روز ابعاد گسترده‌ای دارد. خبرنگاران حاضر درصحنه، گزارش‌هایی تهیه‌کرده‌اند که تصویر کلی وقایع را روشن می‌کند.
در گزارش خبرنگار کیهان آمده است: «پس از تصرف قرارگاه شهربانی استان، همه کلانتری‌های خرم‌آباد توسط مردم تصرف و اموال و مهمات شهربانی ضبط شد. مردم پس از اعدام انقلابی سروان محمدعلی قهرمانی، معاون گارد شهربانی که در چند ماه گذشته مرتکب فجایع فراوانی شده بود، برای تصرف ژاندارمری به‌طرف این محل رفتند. بعد از ۶ ساعت زد و خورد بین مردم مسلح و افراد ژاندارمری، ستاد تصرف و افراد تسلیم شدند. در این نبرد عشایر مسلح خرم‌آباد به کمک مردم آمدند و اموال و مهمات ژاندارمری از طرف مردم به غنیمت گرفته شد.
شهر خرم‌آباد به آتش و خون کشیده شد
زندانیان خرم‌آباد به‌وسیله مردم آزاد شدند و خانه رئیس شهربانی به تصرف مردم درآمد. رئیس شهربانی هم‌اکنون متواری است. تیپ ۸۴ خرم‌آباد هم با ملت ایران اعلام هم‌بستگی کرد و فرمانده آن اظهار داشت: تمامی ما در خدمت مردم هستیم.»(۱)
گزارش خبرنگار اطلاعات، مفصل‌تر است و ابعاد دیگری از رخدادهای این روز را نشان می‌دهد: «شهر خرم‌آباد به آتش و خون کشیده شد و ده‌ها کشته و صدها مجروح به‌جا گذاشت. ساعت ۹:۳۰ دقیقه دیروز شهربانی خرم‌آباد به تصرف مردم درآمد و درهای زندان به روی زندانیان گشوده شد و صدها زندانی، زندان را ترک کردند. گروهی از جوانان که اسلحه و مهمات شهربانی را به دست آورده بودند، با خودروهای شهربانی به خیابان آمدند. در جریان حمله به شهربانی، دو اتومبیل نیز به آتش کشیده شد. سیل خروشان جمعیت، سپس به‌سوی سازمان امنیت خرم‌آباد به راه افتاد و برای تماشای مردم درب‌های ساواک را باز کردند. در این لحظه گروهی به ساختمان هنگ ژاندارمری خرم‌آباد که فاصله کمی با ساواک دارد، حمله بردند و با شکستن درب اسلحه‌خانه اسلحه‌ها را بیرون آوردند و بین مردم توزیع کردند.
در پی حمله مردم به ژاندارمری، مأموران ژاندارمری شروع به تیراندازی کردند و در این تیراندازی‌ها عده زیادی از دو طرف کشته شدند. تلفات این برخورد خونین بسیار سنگین است و اجساد آنان در سردخانه شیر و خورشید سرخ خرم‌آباد نگهداری می‌شود. اتاق‌های بیمارستان شیر و خورشید سرخ نیز مملو از زخمی‌ها است که شمار آن‌ها صد نفر است.
آمار شهدا از ۲۳ تا ۵۰ نفر اعلام شد
ستاد عملیات پزشکی خرم‌آباد با تمام نیرو به کمک آسیب دیدگان شتافت و مردم وسایل لازم پزشکی را به بیمارستان حمل کردند. تمام دانش‌آموزان پادگان ۱۰۴ خرم‌آباد نیز همراه گروه زیادی از مردم، کنترل بیمارستان را به دست گرفتند. ساعت ۲ بعدازظهر هنگ ژاندارمری به دست مردم افتاد و افراد آن گریختند.
ساختمان هنگ ژاندارمری به آتش کشیده شد و در پی آن عده‌ای نیز ساختمان شهربانی را آتش زدند. ده‌ها اتومبیل نیز طعمه آتش شد.»(۲)
آمار تلفات این روز، به‌ویژه در گزارش‌های اولیه، متفاوت است. شهدا را از ۲۳ تا ۵۰ نفر و زخمی‌ها را از ۱۰۰ تا ۴۰۰ نفر نوشته‌اند.(۳)
متأسفانه به دلایل گوناگون، نهادهای مسئول نیز گزارش دقیقی از آمار تلفات این روز منتشر نکرده‌اند. بااین‌همه بر پایه آنچه که در دست است، شمار شهیدان ۲۳ بهمن خرم‌آباد به شرح زیر است: ۱- علی‌محمد دلفانی، ۲- اسدالله رعیت، ۳- عصمت الله نیک‌پی، ۴- رضا گودرزی، ۵- شاه مراد نوکر مراد، ۶- رستم رضایی، ۷- محمدرضا بسطامی، ۸- ماشاءالله رباط نمکی، ۹- حشمت‌الله بیرانوند، ۱۰- محمدرضا جهانگیری، ۱۱- طاهر بارانی بیرانوند، ۱۲- حسن سوری، ۱۳- قدرت الله علی دادی، ۱۴- علی دهقان، ۱۵- پاپی جمعه سپهوند، ۱۶- بیک مراد کوتاهی، ۱۷- غلام احمدی تبار، ۱۸- محمدجواد عزیزی، ۱۹- قاسم جودکی، ۲۰- یدالله مرادی، ۲۱- الله مراد شیرزادی موحد، ۲۲- علی عزیزی، ۲۳- احمدعلی نجفی فرداد، ۲۴- محمد بیرانوند، ۲۵- محمد کریم مرادی فرد و… (۴)
این افراد بیشتر دانش‌آموز، جوانان انقلابی و عشایر مسلحی بودند که به یاری انقلابیون شهر آمدند و به‌طور عمده از میان طبقه متوسط به پایین جامعه برخاسته بودند. افزون بر خرم‌آباد، در دیگر نقاط لرستان چون کوهدشت، پلدختر، نورآباد، الشتر، چغلوندی، زاغه، پاپی، دورود، الیگودرز، ازنا، بروجرد و اشترنیان، درگیری‌های همانندی در شب ۲۲ بهمن تا ۲۳ بهمن روی داد که در بیشتر موارد پاسگاه ژاندارمری، کلانتری‌ها و دیگر اماکن امنیتی، انتظامی به تصرف مردم درآمدند.
مردم لرستان سرنوشت خویش را به دست گرفتند
چنانکه خبرنگار کیهان از بروجرد می‌نویسد: «مردم بروجرد به ژاندارمری این شهر حمله کردند و پس از تیراندازی و درگیری که منجر به مجروح شدن بیش از ۱۱ نفر گردید، سرانجام ژاندارمری به تصرف مردم درآمد. در این برخورد، دو دستگاه خودرو و قسمتی از ساختمان ژاندارمری به آتش کشیده شد و مهمات و اسلحه موجود در اسلحه‌خانه ژاندارمری به دست مردم افتاد.
فرمانده ژاندارمری، معاون فرمانده و ۲ تن از گروهبانان جزو مجروحان هستند…»(۵) و بدین ترتیب مردم خرم‌آباد و دیگر شهرهای لرستان، هم چون سراسر ایران سرنوشت خویش را به دست گرفتند.
منابع: سایت اطلاع رسانی انقلاب اسلامی ۱-نک، پیشین، ۲۴ بهمن ۵۷، ص ۷ [کیهان]. ۲- اطلاعات، ۲۴ بهمن ۵۷، ص ۳. ۳- کیهان، ۲۴ بهمن ۵۷، ص ۷؛ اطلاعات، ۲۴ بهمن ۵۷، ص ۳. ۴- نک، کیهان، ۲۹ بهمن ۵۷، ص ۱۱؛ عطر شهادت (۳)، صص ۱-۸؛ استانداری، پیشین، ص ۱۰۱-۱۰۲. ۵- کیهان، ۲۴ بهمن ۵۷، ص ۷؛ اطلاعات، ۲۵ بهمن ۵۷، ص ۳.
لازم به ذکر است که اولین شهید انقلاب اسلامی در شهرستان کوهدشت شهید عبدالله شهبازی بود