پاسخ به دغدغه مادران باردار در زمینه مصرف دارو در دوران باردار

 

آمنه پیری گله دار

میرملاس نیوز/ سرویس سلامت : 

با توجه به اینکه گاها مادران باردار به دلائل مختلف ممکن است نیاز به مصرف دارو در دوران بارداری داشته باشند اما به دلیل ترس از عوارض دارو از مصرف داروهای ضروری امتناع می ورزند. از سویی عده ای از مادران به دلیل عدم اطلاع از بارداری به مصرف یک سری داروها مبادرت نموده که پس از آگاهی از بارداری خود دچار اضطراب شده و حتی گاها اقدام به سقط های غیر قانونی می نمایند. لذا برآن شدیم تا با تهیه این مطلب علمی و انتشار آن در سایت، آگاهی عموم را در این زمینه ارتقاء دهیم. 

ماده تراتوژن، عاملی است که طی دوره تکامل جنینی موجب تغییر دائمی در شکل یا کارکرد بخشهای مختلف بدن جنین می شود. تراتوژنهایی که تاکنون شناخته شده اند شامل مواد شیمیایی، ویروسها، عوامل محیطی، فاکتورهای فیزیکی و داروها می باشند. هر خانم باردار به جز ویتامین ها، به طور متوسط ۳/۱  قلم دارو مصرف می کنند.

داروهایی که به طور شایع در بارداری استفاده می شوند: ضد استفراغ ها، آنتی اسیدها، ضد درد ها، آنتی بیوتیکها، داروهای کاهنده فشار خون، آرام بخشها، خواب آورها، داروهای مدر( ادرار آور) هستند و عده زیادی از داروهای تفننی، الکل و سیگار استفاده می کنند.

برای اینکه ماده ای را تراتوژن یا آسیب زا بدانیم باید چند شرط داشته باشد، ۱- دارو قابلیت عبور از جفت را داشته باشد. ۲- فرد در زمان بحرانی در معرض آن قرار گرفته باشد ۳- رابطه علت و معلولی بین آسیب و آن ماده وجود داشته باشد. ماده تراتوژن باید به اندازه کافی از جفت عبور کند تا بتواند روی تکامل جنین اثر بگذارد.

دوره جنینی به سه مرحله تقسیم می شود:

۱-  قبل از لانه گزینی: دو هفته بعد از لقاح

۲-  دوره رویانی: هفته ۲ تا ۸ بارداری

۳-  دوره جنینی: هفته ۹ تا پایان بارداری

دوره قبل از لانه گزینی به نام دوره همه یا هیچ خوانده می شود. اگر آسیب وارده عده زیادی از سلولها را از بین ببرد. معمولا مرگ جنین رخ خواهد داد و اگر عده کمی سلول آسیب ببیند معمولا قابل جبران بوده و تکامل طبیعی جنین ادامه می یابد.

طی ۸ هفته اول بارداری اعضای جنین شکل می گیرد که بحرانی ترین دوره از نظر ایجاد ناهنجای ساختمانی محسوب  می شود. مثلا قسمت عمده تکامل قلب در ۵/۳ تا ۶ هفتگی است و در ۸ هفتگی قلب به طور کامل شکل گرفته، داروهایی که باعث ناهنجاری قلبی می شوند، تنها در صورتی اثر گذار خواهند بود که طی این مدت مصرف شوند. و یا مثلا اگر جنینی در هفته ۶ تا ۹ جنینی در معرض داروی وارفارین قرار بگیرد، دچار ناهنجاریهای صورت و اختلالات مفاصل و مهره های کمر می شود.

داروی ایزوترتینوئین(مشتقات ویتامین A) داروی بسیار خطرناکی است که مصرف آن در سه ماهه اول بارداری موجب ناهنجاریهای عمده جنینی در سر و صورت، گوشها، شکاف کام و … می شود و یا داروهای هورمونی مردانه حاوی آندروژنها و یا پروژسترونهای قوی از هفته ۷ تا ۱۲ جنینی موجب مردانه شدن ظاهر دستگاه تناسلی جنین دختر می شود.

تقسیم بندی داروها بر اساس سازمان غذا و داروی آمریکاFDA :

داروها را بر حسب میزان خطر در بارداری به ۵ دسته تقسیم می شود:

گروهA: داروهایی در این دسته قرار می گیرد که مطالعات شاهد دار بی خطری آنها را در بارداری به اثبات رسانده اند. برخی ویتامینها مانند اسید فولیک در این دسته قرار می گیرند.

گروهB: در این دسته داروهایی قرار دارند که شواهدی در مورد خطرناک بودن آنها در انسان وجود ندارد. آنتی بیوتیکهایی مانند پنی سیلین و آموکسی سیلین، سفیکسیم و سفالکسین در این دسته قرار می گیرند.

گروهC: در مورد داروهای این دسته، نمی توان امکان بی خطری را کاملا رد کرد مطالعات انسانی روی این داروها انجام نشده است. و مطالعات حیوانی هم یا انجام نشده است. یا اگر انجام شده است، خطر را نشان داده است. در مورد این داروها باید فواید را در برابر مضرات سنجید. و بعد آنها را برای خانمهای باردار تجویز نمود.

گروهD: این گروه شامل داروهایی است که شواهدی از بروز خطر به دنبال مصرف آن در انسان گزارش شده است. در عین حال در شرایط خاصی منافع استفاده از این داروها به مضرات آن می چربد. و اگر بیماری خطرناک باشد و داروی کم خطرتری وجود نداشته باشد. بهتر است این داروها مورد استفاده قرار گیرند.

گروهX: در بارداری به طور کلی منع مصرف دارند و مطالعات انچام شده روی انسان و حیوان نشاندهنده بروز خطرات جدی است و باید منافع دارو همواره در برابر مضرات آن سنجیده شود.

برای ایمنی بیشتر در طی بارداری و کاهش خطر بروز ناهنجاریهای جنینی ناشی از داروها به نکات زیر توجه کنید:

• هیچ دارویی را سر خود مصرف نکنید.
• پیش از مصرف هر دارویی در طی بارداری، حتما از بی خطر بودن آن در طی بارداری مطمئن شوید.
• در هر مراجعه به پزشک، موضوع بارداری و یا اقدام به بارداری را با پزشکتان در میان بگذارید.
• قبل از استفاده از برخی از داروها باید از پیشگیری دقیق مطمئن شوید. زیرا برخی داروها نیمه عمری طولانی دارند و موجب ناهنجاریهای عمده جنینی می شوند مثلا داروی اترتینات که یک نوع پیش ساز ویتامین A است که برای درمان پسوریازیس و مشکلات پوستی به کار می رود تا مدتی طولانی در خون می ماند. در صورتی که از این دارو استفاده می کنید تا دو سال باید با روشی مطمئن مانند قرصهای پیشگیری از بارداری و یا IUD استفاده کنید.

 

در زیر لیستی از داروها یا موادی که تراتوژن( آسیب زا) مشکوک یا اثبات شده هستند و بنابراین مصرف آنها در بارداری خطرناک است، آمده است

 

 

 

 

 

 

 

 

 آمنه پیری گله دار کارشناس ارشد مامایی و مدرس دانشگاه