مصطفی شکری / میرملاس :
در ایران بالا رفتن هزینه‌ها و تحقق نیافتن درآمدهای پیش‌بینی‌شده و ایجاد کسری بودجه‌های سالانه به‌دلیل اوضاع خاص بازار جهانی نفت موجب آشکار شدن ویژگی‌های نامطلوب اتکای اقتصاد به درآمدهای نفتی شده و دولت را واداشته است که با ایجاد تحول در نظام مالیاتی درآمدهای ناشی از این بخش را به‌نحو مطلوبی برای تأمین هزینه‌های هنگفت بازسازی اقتصاد کشور به‌کار گیرد. مالیات سالمترین منبع مالی برای سرمایه‌گذاری‌های زیربنایی و محرکی مهم برای رشد و توسعه اقتصادی می‌باشد. میزان درآمدهای داخلی دولتها تا حد زیادی به توان و کارایی نظام مالیاتی آنها ارتباط دارد.
درآمدهای اندک مالیاتی، ایرادات و ناهمسویی سیاست‌ها، فرایندهای ناکارامد مالیاتی، نبود نگاه یکپارچه به مؤدیان مالیاتی و اطلاعات آنها، عدم ارائه خدمات مناسب به مؤدیان، اطلاعات ناکافی در مورد مؤدیان، حجم بالای فرار مالیاتی، کثرت شکایات و هزینه‌های بالای عملیاتی از جمله مشکلات سازمان امور مالیاتی می‌باشند. برای رفع این مشکلات اصلاح نظام مالیاتی به‌عنوان یکی از ارکان ۷ گانه برنامه تحول اقتصادی مورد بررسی قرار گرفته است.
از دیدگاه اقتصادی یک نظام مالیاتی تنها بر اساس یک معیار مورد قضاوت قرار نمی‌گیرد. بهترین نظام مالیاتی نظامی است که دارای مطلوب‌ترین آثار اقتصادی باشد یا اینکه آثار نامساعد اقتصادی را به حداقل برساند (جعفری صمیمی، ۱۳۷۱).
مالیات به‌عنوان یک هزینه اجتماعی است که شهروندان یک جامعه در قبال استفاده از امکانات و خدمات عمومی می‌بایست پرداخت نمایید ( نوری‌خانیوردی، ۱۳۸۱).
معیارهای مهمی مانند درآمدزایی، تحقق عدالت، کارایی بالا، ثبات و انعطاف‌پذیری، خنثی بودن، تأثیر مثبت بر تراز تجاری، کمتر بودن فرار مالیاتی، سهولت در اجرا و کم بودن آثار تورمی در ارزیابی یک نظام مالیاتی نقش دارند (صادقی و فدایی، ۱۳۸۱). نخستین هدف از وضع و جمع‌آوری مالیات تأمین مالی هزینه‌های دولتی است (قربانی، ۱۳۸۹).
در کشورهای توسعه‌یافته بیشترین درآمد دولت از راه مالیات است، چراکه مالیات موجب می‌شود انضباط مالی به نحو مناسب برقرار شود. مالیات در هر کشوری به تناسب پیشرفت و توسعه اقتصادی آن از جایگاه ویژه برخوردار است. بر این اساس، میزان درآمدهای داخلی دولتها تا حد زیادی ارتباط مستقیمی به توان و کارایی نظام مالیاتی آنها دارد، از این رو بین نظام‌های مالیاتی می‌بایست سیستمی انتخاب شود که حداکثر درآمد را به‌همراه داشته باشد. یکی دیگر از معیارهای ارزیابی سیستم مالیاتی عدالت است. زمانی عدالت مالیاتی وجود دارد که مالیاتی که دولت در نظر دارد از مردم وصول کند متناسب با توانایی مالیات‌دهنده باشد و تمام افراد در آن شرکت داشته باشند.
یکی از مهم‌ترین مسائل مربوط به وضع و اجرای کارآمد هر نوع مالیاتی شناسایی راه‌های فرار مالیاتی و راهکارهای جلوگیری از آن است، زیرا پدیده فرار مالیاتی با تبعات اجتماعی، اقتصادی و آثار متقابل همراه است. فرار مالیاتی موجب کاهش درآمد مالیاتی دولت و مانعی برای دستیابی به اهداف ایجاد می‌کند. این مسئله مدیریت برنامه‌های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و…کشور را با مشکل تأمین مالی و در نهایت کاهش رفاه عمومی روبرو می‌کند (موسوی و همکاران، ۱۳۸۸).
هر نظام مالیاتی که بتواند با توجه به معیارهای پیش‌گفته دارای مطلوب‌ترین آثار اقتصادی باشد، یا اینکه آثار نامساعد اقتصادی کمتری داشته باشد، مطلوبیت بالاتری دارد.
مصطفی شکری
دانشجوی دکترای اقتصاد
منابع:
جعفری‌صمیمی، احمد (۱۳۷۱)، اقتصاد بخش عمومی(۲)، تهران: سازمان مطالعه و تدوین علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
نوری خانیوردی، اصغر (۱۳۸۱)، “بررسی عوامل مؤثر بر فرار مالیاتی در شهرستان تبریز”، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد علوم اقتصادی دانشگاه آزاد اسلامی تبریز.
صادقی، مدی و مهدی فدایی خوراسگانی (۱۳۸۱)، “بررسی آثار تورمی مالیات بر ارزش‌افزوده بر بخش‌های مختلف اقتصاد ایران”، پژوهشنامه اقتصادی، سال ۲، شماره ۴، صص ۹۰- ۶۳.
قربانی، صابر (۱۳۸۹)، “نگاهی به فرهنگ مالیاتی در ایران”، مجله تدبیر، شماره ۲۱۹، صص ۴۲-۳۵.
موسوی، یگانه، طهماسبی، فرهاد و نرگس خاکی (۱۳۸۸)، “فرار مالیاتی در نظام مالیات بر ارزش‌افزوده: یک مدل نظری”، فصلنامه تخصصی مالیات، شماره ۵، صص ۳۸-۲۷.