احسان صلاحی/ میرملاس :
در طی پنجاه سال گذشته، سموم شیمیایی(آفت‌کش ها، قارچ‌کش ها،نماتودکش ها،علف‌کش ها و…) جزء ضروریات دنیای کشاورزی شده اند. گرچه تقاضا برای تولید و توزیع سموم شیمیایی که باعث افزایش بهبود کیفیت و کارایی کشاورزی می شود محرز است. اما احتمال بکارگیری نابجا و غیر معقول، بسیار زیاد می باشد. یکی از مهمترین دغدغه های سازمان بهداشت جهانی، مسئله کاربرد سموم شیمیایی در کشاورزی می باشد که به یک مسئله جهانی تبدیل شده است. افزایش جمعیت و بدنبال آن افزایش مصرف مواد غذایی، بویژه در محصولات کشاورزی، کشاورزان را بر آن داشته است که میزان تولید محصولات خود را به هر نحوی(افزایش سطح زیر کشت، تعرض به جنگل ها، مراتع و استفاده بیش از حد از سموم و کود های شیمیایی)افزایش دهند. افزایش کشت محصولات متعاقباٌ افزایش سموم شیمیایی را برای کنترل عوامل مهاجم و مضر به همراه داشته است. به دلیل بی توجهی کشاورزان در مصرف سموم، ریزش های جوی و چندین عامل دیگر سموم کشاورزی وارد آب رودخانه ها، منابع آب های زیر زمینی و خاک های زراعی می شوند. در این خصوص افزایش آگاهی متخصصین بخش حفظ نباتات و به طور کلی عموم مردم از خطرات ناشی از تماس کوتاه مدت و دراز مدت شامل سرطانزایی، بیماری های سیستم عصبی، تنفسی و زادآوری و … توجه عموم و دولتمردان را به خود جلب نموده است. همچنین باید توجه داشت که امروزه آلودگی محیط زیست به صورت یک مسئله جهانی درآمده است و نمی توان به راحتی از آن گذشت.
در استان لرستان با توجه به اینکه هر ساله کشت های جالیز وصیفی جات (هندوانه، هویج، گوجه فرنگی و خیار …) در بعضی مناطق استان لرستان(کوهدشت، الشتر، خرم‌آباد، پلدختر) در سطح وسیعی بطور شخصی یا غیرشخصی کشت می گردد و همگان به هر نحو ممکن سعی دارند در این کوتاه مدت سودکلانی از فعالیت خود، مخصوصاً در اراضی اجاره‌ای داشته باشند، در استفاده بیشتر از هر نهاده‌ای بویژه کود‌های شیمیایی( در یک دهه گذشته در کشور از۵/۲ در سال به حدود ۶ تن رسیده است) و علی الخصوص انواع سموم شیمیایی دریغ نمی ورزند و به جرأت می‌توان گفت، در استان لرستان شاید کمتر زارعی آن هم به جهت عدم توان مالی از سموم استفاده نکند بلکه به وفور و با شدت تمام در پاییز، بهار و تابستان بصورت زمینی و هوایی جالیز ، صیفی جات، باغات و زمین های زراعی آن ها سم پاشی می شود. ولی از عواقب خطرناک استفاده بیش از حد از این سموم خبر ندارند. در مورد اثرات سموم شیمیای و خطرات آن ها برای انسان تحقیقات زیادی انجام شده که به برخی از آن ها اشاره می کنیم:
-
تحقیقات نشان داده که علف‌کش توفوردی(عکف‌کش پهن برگ ها) برای دستگاه‌های تولید مثلی بدن اثر مخربی دارد بطوری که آزمایشات نشان داده است که بین این سم و کاهش تعداد اسپرم، افزایش اسپرم های بدشکل ارتباط مستقیم وجود دارد. هم چنین ثابت گردیده است که زنانی که در محیطی با آب های آلوده به توفوردی زندگی می کنند در مقایسه با سایر افراد تاخیر قابل ملاحظه ای در رشد درون رحم دارند.
-
تحقیقات نشان داده است که سم پاراکوات(علف‌کش عمومی یا غیر انتخابی برای کنترل علف های هرز یکساله) منجر به بیماری پارکینسون می شود.
-
همچنین در تحقیقات دیگری که روی کشاورزان انجام شده مشخص گردیده است که کشاورزانی که با قارچ‌کش های مانب( علیه سفیدک داخلی انگور، چغندرقند و کدوئیان) و مانکوزب(علیه بوته میری کدوئیان و برق زدگی نخود) در تماس هستند علاوه بر خطر پارکینسون، اعصاب محیطی آنها نسبت به سایر افراد کندتر عمل می نماید.
-
تحقیقات نشان داده است کودکانی که در هنگام رشد مغز در معرض دز خیلی کم سموم قرار دارند صدمات ثابت و پایداری در اعمال و ساختار مغز آن ها اِیجاد می شود. در برسی های بعمل آمده در مکزیک روی کودکانی که در معرض سموم بودند مشخص شد که انواعی از تاخیرات و کاستی ها در نمو مغز این کودکان در مقایسه با سایر کودکان وجود دارد. همچنین ضعف هایی در نیروی فیزیکی، تطابق طبیعی دست و چشم، و حافظه کوتاه مدت در این کودکان قابل مشاهده بود.
-
ارتباط بین بروز سرطان گلبول های سفید خون و سموم ارگانو فسفره( بیشتر از۵۰ ترکیب از خانواده این سموم علیه حشرات آفت به کار برده می شود) در تحقیقات اخیر محققین مورد تایید قرار گرفته است. همچنین ارتباط بین سموم توفوردی ، آترازین و کاپتان با سرطان ام اس در تحقیقات مشخص شده است و باغدارانی که در معرض این سموم هستند سه برابر سایرین احتمال بروز این نوع سرطان را دارند.
-
افزایش ترشحات و بزاق دهان، انقباض برونش ها، اختلالات گوارشی ، اسهال، لرزش، رعشه، ضعف عضلانی ، بی قراری ، عدم تعادل، تیرگی دید ، فقدان حافظه ، افزایش ادرار ، ضعف عمومی، تشنج ، صدادادن گوش، تب، اختلال در تکلم، بی خوابی، سستی، هیجان، افسردگی ،پریشانی ،سقط جنین ،احساس سوزش پوست ،خشکیدگی دهان ولب،تهوع ،استفراغ، خارش ،گرفتگی عضلات ،درد در ناحیه شکم، اختلالات ژنتیکی و جنسی وده ها عنوان علائم دیگر و در سطح پیشرفته با انجام آزمایش های ویژه خونی مثلاً افزایش یا کاهش آنزیم های کبدی و مواد آلکالاین ….. از علائم شایع تاثیرات باقیمانده سموم موجود در محصولات کشاورزی بر بدن انسان می باشد.
چالش های کشت های صیفی استان لرستان از لحاظ زیست محیطی:
متاسفانه در سایه عدم آگاهی، همه سعی بر این دارند از بهترین و قویترین حشره‌کش ها و قارچ‌کش‌ها در کنترل آفات و بیماری های محصولات خود استفاده نمایند تا سرمایه ریالی افزایش یابد، ولی از آنچه که سموم شیمیایی بطور نهفته با جان و روان بشر می کند چندان خبر ندارند و تنها علائم حاد مسمومیت را مسموم شدن و حالت تهوع می دانند و دیگر هیچ…!!! زارعین مناطق مختلف استان لرستان بدون آگاهی از ماندگاری سموم در خاک، فاصله سم پاشی تا برداشت محصول و تجزیه آن(دوره کارنس) و استفاده از حجم بالا یا دز زیادی از سم اقدام به دوره های سم پاشی فراوان و مکرر در مزارع صیفی و سبزیجات( گاهی تا ۱۵دوره) می کنند و برای حصول اطمینان از مؤثر بودن سمپاشی و گریز از هزینه اضافی دز مصرفی سم را گاه تا چندین برابر حد مجاز مصرف بالا می برند و بین زمان آخرین نوبت سمپاشی و برداشت محصول فاصله زمانی مجاز را رعایت نمی کنند. بعنوان مثال، در مورد محصولاتی مثل خیار که رشد سریع و محصول پیوسته دارد گاهاً بلافاصله پس از سمپاشی( بویژه سموم قارچ‌کش) محصول را جمع آوری و بدون آزاد گذاردن در هوای آزاد درون کیسه‌های پلاستیکی کرده و روانه بازار و مورد مصرف عموم قرار می دهند که مصرف کننده نیز همیشه به دنبال محصول تازه است، آن را مورد تغذیه قرار می دهد که زمانی کمتر از ۱۲ ساعت را شامل می شود. در این مورد برای سنجش وجود باقی مانده سم نیازی به استفاده از دستگاه‌های حساس و پیچیده نیست و حس چشایی مصرف کننده خود به طعم سم در محصول گواهی می‌دهد. بر اساس آمار های منتشر شده گفته شده که هر ایرانی سالیانه نیم کیلو سم مصرف می کند که باتوجه به اینکه این سموم در دراز مدت در بدن تجمع میابد باعث خطرات و بیماری های مهلکی در مصرف کننده ها می شود. همچنین گفته شده که فقط ۱۸ درصد زمین زراعی کشور از مصرف سموم در امان بوده اند و یا مصرف سموم در آن ها کمتر بوده است.
سخن آخر:
در پایان ای مطلب وظیفه خود میدانم بعنوان یک کارشناس توجه همگان را به طبعات پرمخاطره مصرف بی رویه سموم در جهت تولید محصولات کشاورزی جلب کنم. از طرفی دیگر شاید سموم شیمیائی برای بالغین چندان عوارض قابل ملاحظه و فوری را بروز ندهد ولی برای خردسالان و کودکان تجمع مواد شیمیائی ازاوایل سنین کودکی بسیار خطرناک تر خواهد بود و باعث انواع سرطان ها خونی در کودکان می گردد. در دنیا تمام سعی ها برای کم مصرف نمودن این سموم شیمیایی است که به نوعی با سایر روش های مبارزه ای( کنترل بیولوژیک) توأم گردیده است که امید است در کشور ما نیز این طرح ها جاگزین گردد.
به امید روزیکه محیط زیستی عاری از مواد شیمیایی و هوایی سالم برای کودکانمان و آبی تمیز برای بقای عمر داشته باشیم، سرمایه انسانی را فدای سودهای فلاکت بار و آنی تفکرات لحظه ای ننمائیم چون همه ی ما مسئول هستیم.