نگاهی اجمالی به اماکن منتسب به امام خمینی(س)

 

هادی قبادی / میرملاس : 

زندگی پر فراز و نشیب امام خمینی سرشار است از حوادث تلخ و شیرین که مرور آن نیازمند مطالعه کتب مختلف است . این یادداشت صرفاً نگاهی گذرا دارد به برخی از اماکن منتسب به امام خمینی(س)

۱ – با امام در خمین‏

امام خمینى در بیستم جمادى الثانى سال ۱۳۲۰ ه. ق هم زمان با سالروز میلاد خجسته کوثر ولایت دخت گرامى پیامبر (ص) در خمین متولد شد .امام نزدیک به نوزده بهار از عمر شریف خود را به تمامه در زادگاهش گذارندند و پس از آن براى ادامه تحصیل مهاجرت کردند. طول دوران حضور امام در خمین همواره با تلخى و حوادث ناگوار همراه بوده و کمتر خاطره شیرینى از زبان امام در خصوص این دوران شنیده شده است گرچه همه این حوادث و جریانات در ساختن شخصیت امام مؤثر بوده و خواست الهى بر این تعلق گرفته که مردان بزرگ در کوره حوادث آبدیده شوند.

دوران شیرین و خاطرات دلپذیر ایّام حضور در خمین را تنها مى‏توان به حضور در کنار مادر «بانو هاجر» و عمه «بانو صاحبه خانم» و دایه «ننه خاور» زن مهربانی که حضرت امام در سالهاى پایانی عمر شریف خود به فرزندان و نوادگان خود مى‏فرمودند هنوز صداى روحى روحى دایه‏ام در گوشم طنین‏انداز است که به دنبال من مى‏دوید و مواظب بود من از بلندى پرت نشوم –  اشاره کرد و همچنین شیطنتها و بازیهاى کودکانه که بیانات و سیره آن حضرت در پذیرش شیطنت کودکان در دوران بزرگسالى شاهد صدقى بر آن است.

لازم به توضیح است که این بیت میراث پدرى حضرت امام بوده و متعلق به همه خواهران و برادران ایشان است و اطلاق بیت امام به مجموعه همه بیرونى و اندرونى صحیح نیست چون بخش کوچکى از آن متعلق به ایشان بود و مابقى از آن سایر فرزندان مرحوم شهید سید مصطفى موسوى خمینى است.

این بیت هم‏اکنون با بیش از ۱۷۰ سال قدمت توسط سازمان میراث فرهنگى کشور به عنوان یکى از آثار ملّى به ثبت رسیده است و به یک مرکز زیارتى و توریستى تبدیل شده و در طول سال هزاران نفر به بازدید از آن مى‏روند.

۲ـ حجره مدرسه سپهدار اراک‏

امام خمینى در سال ۱۳۳۹ ه. ق درست زمانى که نوزده بهار از عمر شریفشان سپرى شده بود براى ادامه تحصیل عزم سفر کرده و هجرت بى‏بازگشت خود را از خمین آغاز کردند. ایشان پس از ترک خمین در شهر اراک مستقر شده و در مدرسه علمیه سپهدارى این شهر سکنى گزیدند. این مدرسه در آن زمان تحت مدیریت مرحوم حاج شیخ عبدالکریم حائرى استاد بزرگوار امام و مؤسس حوزه علمیه قم قرار داشت و آن مرحوم یکسال بعد براى ایجاد حوزه علمیه قم از این شهر عزیمت کردند و به دعوت ایشان حضرت امام و دیگر شاگردان آن استاد عظیم‏الشأن نیز به قم هجرت نمودند.

این مدرسه از آن جهت که اولین مأمن حضرت امام پس از ترک دیار بوده و پایه‏گذار دوستى و رفاقت با یاران صدیق و عاشقان اهل بیت بوده است، در زندگى حضرت امام تأثیر بسزایى داشته است در این شهر با مرحوم آیت‏الله العظمى شیخ محمد على اراکى، مرحوم آیت‏الله العظمى سید محمدرضا گلپایگانى، مرحوم آیت‏الله شیخ مجتبى محمدى عراقى و … و سایر دوستان و از همه مهمتر با استاد معظم خود که همواره خود را مدیون ایشان مى‏دانستند آشنا شده و این آشنایى و رفاقتتا پایان عمر شریف همواره حفظ و تقویت گردید.

حجره حضرت امام در این مدرسه که حدود یک سال در آن در سن ۱۹ ـ ۲۰ سالگى اقامت داشتند در جبهه شرقى ساختمان قرار دارد که در حال حاضر از وضعیت نسبتاً مطلوبى برخوردار است و طراحى لازم جهت نصب کاشى در سردر آن به عنوان یادبود اقامت حضرت امام توسط میراث فرهنگى سفارش داده شده است.

۳ – منازل استیجاری امام در قم

بر اساس خاطرات و بیاناتی که از خود حضرت امام و نزدیکان و یاران ایشان باقی است و یا شفاهاً گفته می شود، حضرت امام پس از ازدواج در تهران و انتقال به قم در خانه اجاره ای سکونت کردند و از آذر ماه سال ۱۳۰۹ ش، تا سال ۱۳۲۵ ش که منزلی را خریداری می کنند، حدوداً ۱۶ سال مستأجر بوده و در خانه های متعددی به صورت اجاره ای اقامت داشتند.

۴ – بیت امام و محله یخچال قاضی

بیت حضرت امام که باید به حق آن را خانه انقلاب نامید، در محله یخچال قاضی قم واقع است و تقریباً‌سیصد متر مربع مساحت دارد و در حدود سال ۱۳۲۵ ش، توسط شخص حضرت امام خریداری شده است. این خانه حدود یکصد سال قدمت دارد و مهندسی آن بسیار ساده و عاری از هرگونه تزئینات است.حضرت امام در همین منزل نیز ابتدا به صورت اجاره ای ساکن بودند سپس آن را خریداری نمودند.

بیت حضرت امام همزمان با آغاز فعالیت های سیاسی ایشان بر علیه رژیم استبدادی پهلوی، کانون این مبارزات واقع شد. ایشان سخنرانی معروف خود بر ضد لایحه انجمن-های ایالتی و ولایتی در سال ۱۳۴۱ ش، را در این مکان ایراد کردند. همچنین آخرین سخنرانی امام در این خانه، مربوط به موضع گیری شدیداللحن امام در ۴/۸/۱۳۴۳ ش، نسبت به تصویب قانون کاپیتولاسیون بود که با عبارت «انا لله و انا الیه راجعون» آغاز شد و در ادامه فرمودند: «قلب من در فشار است… ایران دیگر عید ندارد… ما را فروختند… عظمت ایران از بین رفت.» به دنبال این سخنرانی، رژیم پهلوی در تاریخ ۱۳/۸/۱۳۴۳ ش، امام را دستگیر و بلافاصله به تهران و از آنجا به ترکیه تبعید کرد.

بیت شریف امام که همواره مأمن و ملجأ خداجویان و انقلابیون بوده است، پس از انقلاب و حتی پس از ارتحال جانگداز و ملکوتی حضرت امام نیز زیارتگاه عاشقان امام و انقلاب می باشد.

این بنا در سازمان میراث فرهنگی در شمار آثار ملی به ثبت رسیده است.

۵ – مسجد سلماسی

شهرت مسجد سلماسی از هنگامی رو به تزاید گذاشت و دهان به دهان گشت که حضرت امام در دهه ۳۰ ش، دروس خود را به این مسجد انتقال دادند. هر چند بعدها به جهت ازدیاد شاگردان و عدم گنجایش این مسجد، امام ناچار شدند دروس خود را به مسجد اعظم انتقال دهند. گفته می شود حدود ۸۰۰ نفر در درس های امام در مسجد سلماسی شرکت می کردند که به دلیل کوچک بودن مسجد، بسیاری از طلاب مجبور بودند در پله ها و حتی بیرون از مسجد بنشینند.

۶ – مسجد اعظم

شبستان های این مسجد در طول ایام تحصیلی مملو از طالبان علوم دینی می شود که زانوی تلمذ نزد اساتید مبرز حوزه به زمین می زنند. امام خمینی نیز از جمله اساتید طراز اول حوزه علمیه بوده است که برای مدتی در مسجد اعظم تا قبل از تبعید خود به ترکیه به تدریس پرداخته اند. مسجد اعظم یکی از مکان هایی است که در زمان رژیم پهلوی و پس از آن در عصر جمهوری اسلامی، همواره کانون تجمعات و سخنرانی ها و حرکت های انقلابی بوده است:

از جمله سخنرانی های حضرت امام در اعتراض به بی اعتنایی شاه و دولت اسدالله علم به درخواست لغو لایحه انجمن های ایالتی و ولایتی و نیز پس از ختم این غائله و همچنین اعلام عزای عمومی به دنبال برگزاری رفراندوم غیرقانونی تحت عنوان انقلاب سفید شاه و ملت در اسفند ۱۳۴۱ ش، و سخنرانی امام پس از آزادی از زندان در ۲۶ فروردین ۱۳۴۳ ش،

۷ – مسجد محمدیه

در نزدیکی حرم حضرت معصومه(س) ،مسجد کوچکی بود که مسجد محمدیه نامیده می‏شد. در حال حاضر این مکان تخریب شده و جزو شبستان امام خمینی حرم به حساب می آید. این مسجد چندین سال محل تدریس امام بوده و پس از این که تعداد شاگردان ایشان افزایش یافت، درس حضرت امام به محل مسجد سلماسی منتقل شد.

۸ – مدرسه دارالشفاء

این مدرسه مدت مدیدی مسکن و مأوای حضرت امام بوده و ایشان پس از ورود به قم و حضور در مدرسه فیضیه به حجره‏ای وارد شدند که مشترک بوده و به جهت این که به دنبال حجره‏ی انفرادی بوده‏اند، پس از چندین بار حجره عوض کردن عاقبت در مدرسه دارالشفاء حجره مورد نظر خود را پیدا می‏کنند. چنانکه خود نیز تصریح فرموده اند، در سال ۱۳۰۱ش، برابر با ۱۳۴۰ ق، در این مدرسه اقامت داشتند و هم اکنون نیز بر اساس ساختار و موقعیت قبلی حجره امام، یکی از حجرات به نام ایشان مشخص شده است. حضرت در توصیف این مدرسه می فرمایند: « اینجانب در زمانی که ساکن مدرسه دارالشفا بودم، مدتها فلسفه تدریس می کردم ».

۹ – مدرسه فیضیه

به حق می توان مدرسه فیضیه را یکی از کانون های اصلی شکل گیری انقلاب اسلامی ایران دانست و ارتباطی وثیق با امام و فعالیت های علمی و سیاسی ایشان دارد. ایشان در مدرسه فیضیه حجره (حجره شماره ۲۳) داشته و تا سال ۱۳۲۵ ش، در آنجا اقامت داشتند،‌و نیز به تدریس اخلاق از سال ۱۳۱۵ ش، به مدت هشت سال پرداختند. حضرت امام سخنرانی پرشور خود در عصر عاشورای ۱۳۴۲ ش، را در این مدرسه ایراد فرمودند.

۱۰ – حجره مشترک استاد مطهری و آیت الله منتظری

یکی از اماکنی که در فیضیه واقع است و با یاد و نام امام عجین شده است، این حجره است. امام مدت های مدیدی درس اختصاصی برای این دو ارائه می‏کردند و دیگر طلاب ساکن در فیضیه شاهد رفت و آمد دائم امام و رابطه خاص این دو طلبه با امام بودند. امام درتربیت این دو نفر سعی و تلاش وافری داشتند و علاوه بر رابطه استادی و شاگردی رابطه عاطفی و قلبی هم داشتند .

۱۱ – مدرسه حاج ملاصادق

در خیابان چهارمردان قم که هم اکنون به خیابان انقلاب معروف است، مدرسه ی قدیمی وجود داشت به نام « مدرسه علمیه حاج ملاصادق » که مدتی محل تدریس درس اخلاق امام بوده است. این مدرسه به علت فرسودگی بعداز انقلاب اسلامی تخریب و ضمن حفظ معماری سنتی تجدید بنا گردید و هم اکنون یکی از مدرسه های زیبا و فعال حوزه علمیه قم است.

یکی از آثار پرارزش و اخلاقی و عرفانی حضرت امام «شرح چهل حدیث» یا همان «اربعین حدیث» است. حضرت امام این کتاب را حدوداً در ۳۸ سالگی، سال ۱۳۱۸ ش (۱۳۵۸ ق) به رشته تحریر درآورده است. مولف بزرگوار، پس از آن که مطالب آن را در مدرسه فیضیه و مدرسه ملاصادق قم (پس از آنکه ماموران شهربانی رضاخان از ادامه تدریس آن در فیضیه جلوگیری کردند) برای دهها نفر از شاگردان فرزانه خود و بازاریان متدین تدریس فرمود، دست به نگارش آن زد.

۱۲ – منزل آیت الله میرزا محمد ثقفی (تهران، محله پامنار)

آیت الله ثقفی، یکی از فقها، مفسرین و از شاعران معاصر ایرانی است که در جمادی الثانی سال ۱۳۱۳ ق، برابر با مهر ماه ۱۲۷۴ ش، در تهران به دنیا آمد. پدرش؛ علامه حاج میرزا ابوالفضل تهرانی است.  این عالم ربانی در ۱۸ مردادماه ۱۳۶۴ ش، در سن ۹۰ سالگی دعوت حق را لبیک گفت و در جوار بارگاه حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) به خاک سپرده شد.

امام خمینی که به دلیل اشتغالات علمی تا ۲۷ سالگی مجرد می-زیست، در حدود سن ۲۸ سالگی به تاریخ ۲۶ بهمن ۱۳۰۸ ش (۱۵ رمضان ۱۳۴۷ ق) همزمان با میلاد امام حسن مجتبی(ع) با فرزند آیت الله میرزا محمد ثقفی، سرکار خانم خدیجه (قدس ایران) ثقفی ازدواج کرد.

این سنّت انجام شد، مراسم عروسی در نهایت سادگی در رمضان ۱۳۴۶، اسفند، ۱۳۰۷ صورت گرفت. حضرت امام سال های سال به این خانه رفته و آمد داشتند.

 

۱۳ – دستگیری و انتقال امام خمینی از قم به تهران

از۱۵ خرداد ۱۳۴۲ تا ۱۵ فروردین ۱۳۴۳، امام خمینی به مدت ۱۰ ماه در بازداشت و حصر رژیم شاه بودند. امام این مدت را در ۵ نقطه گذراندند که عبارتند از: باشگاه افسران، زندان قصر، زندان عشرت‌آباد، منزلی متعلق به ساواک در داوودیه تهران و منزل دیگری در قیطریه.

۱۴ – تبعید امام

ایشان تا  سال ۴۳ در قم سکونت داشتند و سپس به ترکیه تبعید شدند.۱۱ ماه در شهر بورسای ترکیه بودند و بعد از آن ۱۳ سال در شهر نجف اشرف در کشور عراق سکونت داشتند، نهضت امام در سال ۵۷ اوج گرفت و حضرت امام خمینی بنا به مشکلاتی که دولت عراق با تحریک حکومت شاه ایران برای‌شان به‌وجود آوردند از عراق به فرانسه هجرت کردند و در یک روستایی در حوالی شهر پاریس که معروف به نام نوفل لو شاتو است و ۴ ماهی نیز در آن‌جا سکونت داشتند و  در ۱۲ بهمن سال ۵۷ در شرایطی که مشخص نبود که چه اتفاقاتی رخ می‌دهد وارد کشور ایران شدند.

۱۵ – مدرسه علوی

از روز ۱۲ بهمن تا ۱۰ اسفند ۱۳۵۷ حضرت امام در مدرسه ی علوی در خیابان ایران در شرق میدان بهارستان مستقر بودند ، روزهای حساسی که منتهی به پیروزی انقلاب شد و مرور حوادث آن روزهای سرنوشت ساز داستان مفصلی است که کتابها در مورد آن نگاشته شده است .

۱۶ – بازگشت به قم

در روز ۱۰ اسفند حضرت امام پس از ۱۴ سال دوری از شهر قم و این بار در قامت بنیانگذار و رهبر جمهوری اسلامی ایران وارد قم و در منزلی که متعلق به آیت الله محمد یزدی بود استقرار یافتند .

۱۷ – بیمارستان قلب و منزل دربند

در تاریخ ۲ بهمن ماه ۱۳۵۸ به علت عارضه قلبی امام از قم به بیمارستان قلب تهران انتقال یافت که حدوداً بین ۴۰-۳۰ روز، امام تحت نظر و مداوا بودند و زمانی‌که می‌خواستند امام را برگردانند به قم، دو گروه خواستند امام در تهران بماند و به قم برنگردد . تیم پزشکی و مشاورین امام .

ولذا ایشان را به منزلی در شمال تجریش و خیابان دربند انتقال دادند. طبق گفته‌ی یاران امام و یا مطالبی که از حاج احمدآقا موجود است، اظهار می‌کنند، امام به دلایلی از آن منطقه ناراضی بود. «علت اول» این که مکانی در نزدیکی آن منزل برای ملاقات‌های عمومی مردم نبود و در زمستان ، مردمی که می‌آمدند و با امام در روز چند بار ملاقات عمومی داشتند اذیت می شدند ، «علت دوم» این‌که همسایه‌ها اذیت می‌شوند درکنار این نکته، شرایط خانه بود با وجود این‌که این منزل در آن زمان یک منزل معمولی نمای سنگ داشت، اما امام فرمود که بایستی در یک منزل ساده‌تر باشیم و لذا اطرافیان امام با محوریت مرحوم حاج احمد آقا که یک جای مناسب که این اشکالات را نداشته باشد را پیدا کنند.

 

 

۱۸ –  جماران

بعد از مدتی گشت و گزار، جست و جو و تفحص، بنابه پیشنهاد بعضی از دوستان به جماران رسیدند.

البته در آن زمان “ده” بود و جزء شهر تهران نبود بلکه جزو روستاهای شمال تهران و منطقه شمیرانات محسوب می‌شد، جماران با شهر تهران فاصله داشت.

روحانی محله جماران، حاج آقاامام جمارانی، از قبل از تبعید امام به ترکیه و عراق با امام در ارتباط بودند، با مرحوم حاج احمد آقا رفاقت داشته و نقل می‌کند که در دوران نوجوانی و جوانی یکی دو بار با پدرم که پدرشان نیز روحانی بود به دیدن امام در قم رفته اند ، «خاندان امام جمارانی در سده های اخیر روحانی منطقه جمارانی بوده اند و امام جماعت و محل رجوع مردم بودند در مراجعات مختلف و جایگاه خاصی داشته اند»

از امتیازات این بیت مجاورت آن با حسینیه جماران بود که بعد از استقرار حضرت امام در این منزل، حیات خانه به وسیله یک راهروی موقت به بالکن حسینیه متصل گردید که همواره مشتاقان زیارت آن وجود ربانی با حضور در حسینیه جماران از برکت مصاحبت و فیض رهنمودهای انسان ساز آن حضرت بهره مند می شدند.

ساختمان حسینیه جماران در سال ۱۲۷۵ هجری قمری توسط آیت الله مرحوم سید ابراهیم جمارانی وقف گردید و در سال ۱۳۵۵ هجری شمسی به همت اهالی جماران بازسازی شده است.

با توجه به اینکه حسینیه قبل از اقامت حضرت امام در دست بازسازی بود و امر گچکاری آن پس از اقامت ایشان باید انجام می شد ولی حضرت امام با این اقدام مخالفت می کنند و می فرمایند تا من زنده هستم، اینجا گچ نمی خواهد.

هادی قبادی / مدیر کل مراکز و اماکن منتسب به امام خمینی