جواد صادقی / میرملاس :
نهج البلاغه در تکون و تکامل تمدن و فرهنگ اسلامی نقش بسزائی داشته و دارد . و نیز اهمیت آن در ترویج اخلاق حرفه ای در جامعه مورد توجه بوده و ملاک نهائی اخلاق در نهج البلاغه رضایت الهی است و رعایت حفظ حقوق افراد مبنای عملیاتی اخلاق حرفه ای در نگاه نهج البلاغه است . این کتاب مجموعه ای از خطبه ها و نامه ها و کلمات قصار حضرت علی (ع) از مصادر مهم در این تأثیر گذاری است . امام علی (ع) بعد از رهبری پیامبر اعظم (ص) بعنوان مهمترین و مؤثرترین کارگزار اوست . برای اینکه بهتر موضوع را جهت شناخت و معرفت شناسی مخاطبین محترم بشکافیم ناچاریم مقدمتاً اشاره ای به فرق بین انسان و حیوان از چند منظر داشته باشیم .
حیوانات در مواجهه با مشکلات از دو کنش گریز و ستیز برخوردارند که جای تفصیل آن نیست ، اما انسان علاوه بر این دو واکنش هیجانی از واکنشهای هوشمندانه حل مسأله و تعامل اخلاقی بهره مندند ، پرهیز از واکنشهای هیجانی به معنای مهار کنترل هیجانات نشانه بلوغ آدمی است و این مؤلفهای هوشمندانه سبکهای رفتاری افراد را سامان و نوع ارتباط افراد با سایر نشان می دهد . از نگاه روانشناسان نیاز به ارتباط در انسان نیازی بنیادی است و هسته این نیاز میل به شناخته شدن حمایتهای عاطفی و امکان انتخاب است.
بنابراین هر انسان نیازمند است که به گونه ای رضایتمندانه با دیگران رابطه برقرار کند و این رابطه یا اثر بخش است یا زیان آور ، اخلاق حرفه ای آن قسم از رابطه ی اثر بخش را پیدا می کند که دارای ویژگیهای ذیل است :
یک : صداقت ، انتقال پیامها از طریق هماهنگی زبان گفتاری ، یا زبان دیداری و یا زبان لحن به عبارت دیگر صداقت تناسب درون با برون انسان است . دوم : صراحت ، انتقال پیام و سخن بدون ابهام و اغماض و قابل پردازش و درک است . سوم : احترام متقابل ، ارزش گذاری ، پذیرفتن فردیت حفظ حریم شخصی و انسانی خود و دیگری. چهارم : استقلال : دادن اختیار و آزادی به فرد متقابل که این ویژگیهای فوق الذکر سبک و الگویی ارتباطی محسوب می شود ، زیرا از این اوصاف میتوان نتیجه گرفت که مبنای اخلاق حرفه ای در نهج البلاغه چنین مؤلفه هایی معرفی گردیده است ، امام علی (ع) ملاک نهائی اخلاق را خدا می داند بنابراین مهمترین توصیه حضرت ، سفارش به تقواست و به تعبیر دقیق تر منظور از مبنای اخلاق حرفه ای از نگاه او مبنای ارتباط ، رفتار ، ارتباط اخلاقی حفظ و رعایت حقوق مردم است ، ودر مواضع مختلف بر آن تأکید شده است به عبارتی جایگاه اجتماعی افراد بویژه در مشاغل و مناصب مختلف را بر آن استوار می نماید .
امام علی (ع) مسئولیت پذیری فرد را در رفتار ارتباطی نسبت به همه افراد اعم از دوست، دشمن ، رفیق ، بیگانه ، مومن ، کافر ، حتی حیوانات یاد آور شده است و آنرا مبتنی بر مسؤلیت در برابر پروردگار تلقی می نماید که در فرازی از بیانات خود می فرماید: ( ای مردم تقوی پیشه کنید زیرا در پیشگاه خداوندمسئول بندگان خدا ، شهرها و خانه ها و حیوانات هستید) (۱) و این مسئولیت پذیری چیزی جزء رعایت حقوق دیگران نیست .
حضرت در مواقع مختلف به ویژه در نامه هایی به کارگزاران و آحاد مردم ، آنان را به مسئولیت پذیری و رعایت اخلاق اسلامی و انسانی متناسب به حرفه ها و مشاغل گوشزد کرده است . او رعایت حقوق مردم را که عمدتاً از مجرای رعایت اخلاق عبور می کند ملاحظه حقوق الهی بر شمرده است . از نگاه او بی احترامی و بی حرمتی و ستم به مردم بی حرمتی و بی احترامی به خداست. او می فرماید :
مسلمان واقعی کسی است که دیگران از دست و زبان او آزاری نبینند و ادامه می دهد که مبنای اخلاق رعایت حقوق مردم است نه صرفاً رضایت آنان ، حضرت چند نکته را بعنوان شاخص رفتار اخلاقی را برای آحاد مردم خصوصاً مدیران و کارگزاران متناسب با شغل و حرفه آنان بیان می کند :
الف : پرهیز از برخورد هیجانی با مردم زیرا مردم ولی نعمت اند و با سعه صدر و تواضع با آنها رفتار شود .
ب : برخورد رفتار قاطعانه که آمیخته با صداقت ، صراحت و احترام و آزادی است .
ج : فروتنی و مهربانی با مردم حق واقعی آنان است که از آموزه های قرآنی و سنت است .
د : دقت در ادای حقوق دیگران و خوش رویی از دیگر مؤلفه های رفتاری است .
ص : امر به نیکوکاری و خوشرفتاری (تکریم ارباب رجوع) نیز از شاخصه های اخلاق است .
س : رعایت اصل استقلال و آزادی که مجال نقد و بررسی و دفاع از حقوق خود به مردم داده شود و سعه صدر برپذیرش این نقدها و پاسخ قانع کننده به آنان .در نهایت اگر قرار باشد مبنای اخلاق حرفه ای و شغلی را در جامعه اسلامی توسعه بخشیم و ارتقاء سطح فرهنگ اخلاق و ارتباط صحیح را به دیگران بیاموزیم و آنرا عملیاتی کنیم باید تلاش کرد و فرهنگ قرآن و نهج البلاغه را که میزان سنجش و اندازه گیری اعمال انسانهاست سرلوحه کار خود از لحاظ فردی و اجتماعی قرار دهیم . باشد که انشاءالله همگان رعایت کنند.
*جواد صادقی مدرس دانشگاه
ازخطبه ۱۶۷نهج البلاغه