احسان صلاحی / میرملاس :
کمبود آب در ایران یکی از عوامل محدود کننده اصلی توسعه فعالیت های اقتصادی در دهه های آینده به شمار می رود. در نگرش جدید جهانی، آب کالایی اقتصادی- اجتماعی و به عنوان نیاز اولیه انسان محسوب می شود. با روندی که تقاضای آب در دنیا می پیماید دیری نمی پاید که تامین آب شیرین قابل شرب به یک معضل بین المللی بدل شده و در آینده ای نزدیک مبنای اختلافات و جنگ بین اقوام و ملل مختلف قرار گیرد مگر اینکه مدیریت صحیح بر نحوه استحصال و مصرف آن اعمال گردد.
بانک جهانی در گزارش جدید خود کاهش سرانه آب قابل استحصال و از دست دادن کیفیت آن، استفاده ناکارآمد راندمان پایش مصرف در بخش های کشاورزی، صنعتی و کشاورزی، شور شدن اراضی، وضعیت نامطلوب تعمیرات و نگهداری، محدودیت جبران هزینه ها و نبود هماهنگی بین سازمان های ذیربط را بعنوان چالش های پیش رو آب در کشور ایران نام برده است.
قرن ۲۱ ، قرن آب نامیده شده است. پیش بینی می شود تا سال ۲۰۲۵ تقریبا ۳.۵ میلیارد نفر در دنیا در معرض بحران آب قرار خواهند داشت .از این میان کمتر از ۱.۲ میلیارد نفر به آب سالم دسترسی خواهند داشت. همچنین تا سال ۲۰۵۰ بیش از ۴.۵ میلیارد نفر در معرض صدمات و زیان های ناشی از کمبود و آلودگی منابع آب قرار خواهند داشت .این شرایط رقابت در زمینه ی منابع آب جهانی را افزایش داده و بهره برداری از منابع آب به چالشی اساسی بدل خواهد شد. لذا برنامه ریزی منابع آب جایگاه خود را در روابط سیاسی، اقتصادی و اجتماعی حاکم بر ملت ها و دولت ها خواهد یافت.
ایران کشوری با اقلیم عمدتاً گرم و خشک است. رشد سریع جمعیت مهمترین عامل کاهش سرانه آب تجدید شونده کشور ما در قرن گذشته بوده است. جمعیت ایران در طی این هشت دهه، از حدود ۸ میلیون نفر در سال ۱۳۰۰ به ۷۸ میلیون نفر در پایان سال ۱۳۹۲ رسیده است. بر این اساس میزان سرانه آب تجدید پذیر سالانه کشور از میزان حدود ۱۳۰۰۰ متر مکعب در سال ۱۳۰۰ به حدود ۱۴۰۰ متر مکعب در سال ۱۳۹۲ تقلیل یافته و در صورت ادامه این روند، وضعیت در آینده به مراتب بدتر خواهد شد.
داستان معشوره و تشنگی دشت های کوهدشت:
شهرستان کوهدشت یکی از نقاط شهری غرب استان لرستان با وسعت حدود ۳۱۳۷ کیلومتر مربع است که ۱۲ درصد از مساحت استان را به خود اختصاص داده است. این شهرستان دارای پتانسیل های کشاورزی، زیست محیطی و نیروی انسانی جوان و علمی بالایی می باشد. این شهرستان دارای دشت های حاصلخیز و منابع غنی از ذخایر ژنتیکی گیاهی جانوری می باشد.
این شهرستان و مردم آن، چندین سال است درگیر معضلی بنام کم آبی گشته اند. عدم برنامه مدون و علمی بین سال های ۸۴-۹۲ ضربه مهلکی را به این منطقه از استان وارد کرد، چون در این دوره بودکه کاهش سطح منابع آب های زیر زمینی و کاهش نزولات جوی کلید خورد و بدون اینکه برای آن راهکاری پیش بینی گردد به روند استحصال و مصرف غیر اصولی ادامه دادند. حتی در مواردی با معرفی کسانی که از منابع زیر زمینی برای کشت گیاهان آبدوست بهره می بردند بعنوان کشاورز نمونه کشوری و یا استانی، به ترویج حراج منابع آبی این شهرستان دامن زدندکه اکنون کاهش سطح آب ها تا عمق حتی ۳۰ متری یکی از تبعات این امر می باشد.
دولت وقت در ادامه روند اشتباهات تصمیم گیری ها و در انتهای دوره ۸ ساله خود با پدید آمدن اوضاع بحرانی در وضعیت منابع آبی برای کاهش تبعات این وضع، بحث سد معشوره و یا سد واقع در تنگ گاوشمار را با گفتمان طرح کارشناسی آن مطرح کرد. سد بتنی دو قوسی تنگ معشوره بر روی رودخانه کشکان در استان لرستان واقع شده و موقعیت ساختگاه این سد در حدود یک کیلومتر پایین تر از محل تلاقی دو شاخه تشکیل دهنده کشکان یعنی کاکارضا و چم زکریا است.
زمان احداث این سد اهداف ساخت آن را تامین آب کشاورزی برای ۳۶ هزار هکتار از زمین های دشت های تشنه شهرستان کوهدشت، کنترل سیلاب های زمستان رودخانه و در نهایت هم استفاده از آب پشت سد برای تولید انرژی برقی بیان شد. این تصمیم در دل کشاورزان و مردم دشت های که تامیین کننده بخش اعظمی از غلات استان بود بارقه ای از امید ایجاد کرد و حتی گفته می شد این سد و آب تامین شده توسط آن باعث ایجاد ۱۲ هزار شغل در شهرستانی می گردد که نرخ بیکاری بالای ۸۰ درصد را دارا می باشد .
بعد از اینکه دولت جناب آقای دکتر روحانی روی کار آمد امید مردم بیشتر شد چراکه ایشان در تبلیغات خود همیشه از توجه دولت خود به امر کشاورزی و رفع دغدغه های کشاورزان صحبت کرده بودند. ایشان در اولین دور سفر های خود به استان لرستان بر این خواسته به حق مردم کوهدشت و استان لرستان لبیک گفتند و فرمودند که باید این طرح ادامه پیدا کند.
استاندار محترم استان جناب آقای بازوند، نمایندگان شهرستان های کوهدشت، الیگودرز و فرماندار کوهدشت بار ها بر لزوم ادامه این طرح مهم سخن گفتند و از آن دفاع کردند اما پس مدتی زمزمه های از تعطیلی این طرح به دلیل نبود بودجه به گوش رسید که نماینده شهرستان کوهدشت در مصاحبه ای اعلام داشت که این طرح دارای ردیف بودجه ملی می باشد و نگرانی از این بابت وجود ندارد.
در مرحله بعدی نمایندگان خوزستان جبهه ای جدید را برای متوقف کردن این طرح مهم ایجاد کردند و بحث کاهش حجم آبگیری مخزن سد و حق آب را مطرح کردند و از لابی خود در وزرات نیرو به خوبی و به نحو احسنت بهره بردند و در نهایت باعث وقفه ای در کار شدند.
در مرحله بعدی یکی از نمایندگان شهرهای استان لرستان با بیان غیر کارشناسی بودن این طرح و صدمات زیست محیطی به شهرستان ایشان شروع به باز کردن جبهه ای جدید برای متوقف کردن این طرح کردند ولی ایشان این نکات را فراموش کردند که این سد سیلاب هایی را در زمستان کنترل می کند که زیست بوم بخش مهمی از استان و حتی شهرستان ایشان را از بین می برد و در فصل کم آبی در اختیار آن دشت ها برای سرسبزی آن ها قرار میدهد و نیز فراموش کردند که صدمات زیست محیطی به شهر ایشان را پمپاژ های بی مورد، غیر اصولی و مدیریت های ناکارآمد استحصال آب ازکشکان ر ا باعث می شود نه سد معشوره.
بعد از پی گیری های مستمر فرماندار محترم شهرستان های کوهدشت و رومشکان( جناب آقایان محمدی و محمدی نژاد) معاونین وزیر کشور و وزیر نیرو از منطقه کوهدشت بازید داشتند و قول دادند که ندای تشنگی این دشت ها را به گوش پایتخت برسانند و نگذارند که حق این مردم که شغل اکثر آن ها با همین زمین مرتبط بوده و کشاورز، عشایر و یا دامدار هستند ضایع گردد.
سکانس آخر:
در هفته اول شهریور ۹۴ آقای شریعتمداری در سفر خود به استان لرستان بیان کردند که سد معشوره کوهدشت بدون قرداد اولیه و طرح کارشناسی تنظیم شده و باید تغییراتی در آن صورت گیرد که کم شدن حجم مخزن سد از گزینه های مهم آن است. بنابراین به هیچ کدام از فواید احداث آن جامه عمل پوشانده نشده و در واقع فقط هزینه ای برای ساخت فیزیکی آن انجام می گیرد.
مردم کوهدشت هنوز این مطالبه را سنگ بنای توسعه خود میدانند ولی امید در دل آن ها کم و کم رنگ تر شده است. شهرستان کوهدشت در آینده با بحران تامین آب شرب و کشاورزی روبرو است. بعنوان مثال در سال زراعی ۹۲-۹۳ حدود ۷۰ هزار تن گندم از دشت های کوهدشت و رومشکان توسط مراکز دولتی خرید شده، این در حالی است که در سال زراعی ۹۳-۹۴ تاکنون فقط ۱۹ هزار تن گندم از این کشاورزان خرید شده است که همین مقدار هم در اثر طغیان آفت سن در این دشت ها و عدم مدیریت صحیح آن، از کیفت مناسبی برخوردار نبوده است. میزان بارش نزولات جوی در سال زراعی ۹۴-۹۳ شهرستان کوهدشت ۲۹۹ میلمتر بوده است که نسبت به میانگین بارش مناطق خشکی کره زمین(۸۰۰ میلیمتر) و میانگین کلی بارش کره زمین(۱۱۳۳) خیلی کمتر می باشد و نشان از وخامت وضع در این شهرستان مهم استان می باشد.
در بحث تامین آب شرب اگر به طور متوسط سرانه مصرف هر فرد در روز را ۱۷۰ لیتر در نظر بگیرم با توجه با غیر فعال شدن تعداد زیادی از چاه های تامین آب شرب در نقاط شهری و روستایی این منطقه در آینده نزدیک هم دغدغه تامین آب شرب هم به یکی از مشکلات این شهرستان تبدیل می گردد هرچند هم اکنون هم در بسیاری از نقاط روستایی و عشایری شهرستان از تانکر های حمل آب برای تامین آب شرب افراد و حتی آبیاری باغات استفاده می شود.
سخن آخر:
درصورت مداومت این وضع در این شهرستان در آینده نزدیک با وضعیت غیر قابل کنترلی مواجه خواهیم شد که تبعات آن خیلی بیشتر از بحث لابی گری در توقف طرح و زیر ساخت های این شهرستان خواهد بود. این شهرستان دارای ۲۷۶ منطقه روستایی و ۵۸۰ خانوار عشایری می باشد که زندگی آنان در ارتباط مستقیم با کشاورزی و دامداری می باشد و آب یک عنصر مهم در این بین است که نبود و کاهش این فاکتور مهم باعث کوچ و تغییر سکونت این عزیزان خواهد شد و عواقب بسیار بدتر خواهد بود.
احسان صلاحی (کارشناسی ارشد گیاه پزشکی)