الهام بابایی / میرملاس : طی سالهای اخیر خشکسالی همچون بسیاری از نقاط ایران گریبانگیر لرستان بوده و اثرات ناشی از این پدیده با وقوع بارش های تند و سیل آسا بیشتر نمایان شده چراکه به دلیل فقر پوشش گیاهی و عدم اجرای طرح های آبخیزداری، وقوع سیلاب در لرستان مساله ساز شده است.
استان لرستان با وسعت ۲۸ هزار و ۱۶۰ کیلومترمربع که حدود ۷۱ درصد آن کوهستانی و مابقی آن معادل دشت شاخص گسترده است که شامل کل پهنه رسوبات آبرفتی کواترنر و عهد حاضر است.
در هفته های گذشته باران های سیل آسا در استان موجب وقوع سیل، خسارات جانی و مالی فراوان به بخش های مختلف زیرساختی و کشاورزی استان شده که خبرگزاری ایرنا سعی کرده در گزارشی به بررسی تاثیر بارندگی های اخیر بر منابع آب لرستان بپردازد.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای لرستان گفت: بر اساس نقشه های موجود ۵۹ درصد مساحت استان در حوضه کرخه و ۴۱ درصد در حوضه کارون بزرگ قرار گرفته و پس از حوضه های آبریز دریای خزر و ارومیه این استان در سومین حوضه آبریز پر باران کشور یعنی خلیج فارس و دریای عمان قرار دارد.
علی امید سیفی افزود: این استان با توجه به واقع شدن در ناحیه میانی زاگرس در مسیر جریان دو توده هوا قرار دارد، یکی جریانهای گرم ومرطوب سودانی که از دریای سرخ و فلات عربستان از سمت جنوب غرب و دیگری جریانهای معتدل و مرطوب مدیترانه ای که از سمت غرب وارد استان می شوند.
وی اظهار داشت: این استان در حوضه آبریز درجه دو رودخانه های کرخه و کارون بزرگ (دز) واقع است و قسمت اعظم آب این دو رودخانه از سر شاخه ها و رودهای فرعی که از ارتفاعات زاگرس در محدوده استان سرچشمه می گیرند، تامین می شود.
به گفته سیفی رژیم آبدهی اکثر رودخانه ها تا حدودی تحت تاثیر پوشش برفی ارتفاعات بوده که از طریق سرابها و چشمه های فراوان در حاشیه ارتفاعات تخلیه و وارد شبکه آبهای سطحی و آبراهه ها می شوند و با شروع فصل بارندگی آبدهی رودها تحت تاثیر بارندگی افزایش یافته و پیک سیلابها در فروردین و اسفند با ذوب شدن برف ها رخ می دهد.
وی اضافه کرد: در نتیجه این اتفاقات، رژیم آبدهی اکثر رودخانه های استان هم تحت تاثیر ذوب برف ارتفاعات و هم تحت تاثیر بارندگی بوده و بارندگی بالا به همراه توپوگرافی کوهستانی و آب و هوای مناسب باعث شده که یکی از متنوع ترین زیست بوم گیاهی در استان شکل بگیرد که از لحاظ اقتصادی در خور اهمیت است.
وی گفت: این عوامل دست به دست هم داده تا شبکه رودخانه ای استان را با بیش از ۱۳۰ رودخانه دائمی و فصلی به طول حدود هشت هزار و ۸۷۷ کیلومتر ایجاد شود.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای لرستان افزود: چهار رودخانه اصلی به نامهای سیمره ، کشکان ، سزار و بختیاری به طول حدود یکهزار و ۴۵۴ کیلومتر و مابقی شامل سرشاخه های دائمی و فصلی مهم آنها در دو حوضه کارون (دز) و کرخه است.
سیفی تصریح کرد: شبکه رودخانه های استان یکی از غنی ترین شبکه آبهای روان کشور است که پس از کسر مصارف ، مازاد آن به دریاچه سدهای دز و کرخه وارد می شود.
***تنها ۱۰ درصد بارندگی ها به منابع آب زیرزمینی لرستان تبدیل می شود
مدیر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه ای لرستان نیز اظهار داشت: متوسط بلند مدت حجم آب خروجی استان حدود ۱۲ میلیارد متر مکعب است که معادل ۱۲ درصد آبهای جاری کشور بوده و متوسط بلند مدت آب تولیدی استان حدود هشت میلیارد متر مکعب ، معادل هشت درصد کل آبهای جاری کشور می باشد.
مظفر زیودار افزود: متوسط بارش استان در سال آبی ۹۳-۹۲ حدود ۵۱۹ میلیمتربا حجمی حدود۱۶٫۴ میلیارد متر مکعب که حدود ۱۰ درصد آن معادل ۴۶/۱ میلیارد متر مکعب نفوذ ، حدود ۴۰ درصد رواناب و حدود ۵۰ درصد تبخیر و تعرق می باشد که نسبت به دوره مشابه سال قبل حدود سه درصد افزایش و نسبت به میانگین دراز مدت حدود پنج درصد کاهش نشان می دهد.
به گفته وی متوسط بارش استان در سال آبی ۹۴-۹۳ حدود ۴۹۳ میلیمتر با حجمی حدود ۹/۱۳ میلیارد متر مکعب که حدود ۱۰ درصد آن نفوذ معادل ۱٫۳۹ میلیارد متر مکعب و نسبتهای رواناب و تبخیر و تعرق آن نیز معادل سال قبل آن بوده است.
زیوار گفت: متوسط بارش استان تا یازدهم آبان ماه سال آبی ۹۵-۹۴ حدود ۱۳۲ میلیمتر با حجمی حدود ۷/۳میلیارد متر مکعب برآورد شده که نسبت به دوره مشابه سال قبل حدود ۶۲ درصدو نسبت به میانگین دراز مدت حدود ۴۰۴ درصدافزایش نشان می دهد.
وی ادامه داد: از این میزان حدود ۱۰ درصد نفوذ کرده و به منابع زیرزمینی تبدیل شده و همانند دوره های گذشته ۹۰ درصد این بارندگی ها رواناب، تبخیر و تعریق بوده است.
وی یادآور شد: با توجه به اینکه بیش از ۷۵ درصد مساحت استان کوهستانی بوده و شیب تندی دارد بنابراین در صورتیکه شدت بارندگی بالا و مدت آن کوتاه باشد باعث می شود که ضریب رواناب افزایش یافته و سیلاب اتفاق افتد.
مدیر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه ای لرستان تصریح کرد: چنانچه سرعت این سیلابها با روشهای مختلف مانند آبخیزداری صحیح یا احداث سد کاهش نیابد، سیلاب با تجاوز به بستر رودخانه ها به دلیل کم بودن عرض بستر و ظرفیت پایین مجاری انتقال موجب خسارت می شود.
زیودار افزود: به همین علت بارندگی های اخیر باعث شده رواناب رودخانه های استان که برخی از آنها دبی خیلی کمی داشتند ارتفاع سطح آب آنها افزایش بسیار زیادی پیدا کنند.
وی اظهار کرد: آمار و اطلاعات ایستگاه های هیدرومتری نشان می دهد که در اثر این بارندگی ها دبی و رواناب رودخانه ها از ناچیز به فراوان افزایش یابد.
به گفته وی در این مدت رواناب خروجی استان بیش از ۲۰۰ میلیون متر مکعب بوده است .
مدیر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه ای لرستان همچنین به تفکیک به وضعیت حجم رواناب های خروجی استان در بارندگی های اخیر اشاره کرد.
*** حوضه آبریز کرخه
زیودار گفت: حجم رواناب خروجی رودخانه کشکان در محل ایستگاه پلدختر از زمان وقوع با تداوم ۱۶۸ ساعت حدود ۱۶۳ میلیون متر مکعب بوده که بدون ذخیره سازی به سد کرخه وارد شده است.
وی ادامه داد: در سایرسرشاخه های مهم رودخانه کشکان به ترتیب حجم رواناب خروجی رودخانه خرم آباد در ایستگاه دوآب ویسیان خروجی شهرستان خرم حدود ۲۱ میلیون متر مکعب و حجم رواناب خروجی رودخانه کشکان در ایستگاه دوآب ویسیان خروجی شهرستان های سلسله و چگنی حدود ۷۴ میلیون متر مکعب بوده است.
وی گفت: حجم رواناب خروجی رودخانه کشکان در ایستگاه افرینه حدود ۱۰۳ میلیون متر مکعب، حجم رواناب خروجی رودخانه چولهول در ایستگاه افرینه حدود ۱۰ میلیون متر مکعب، حجم رواناب خروجی رودخانه مادیان رود در ایستگاه برآفتاب خروجی شهرستان کوهدشت حدود ۵۶ میلیون متر مکعب برآورد می شود.
به گفته زیودار همچنین حجم رواناب خروجی رودخانه بادآور از سرشاخه های سیمره در ایستگاه نورآباد خروجی شهرستان دلفان حدود ۵۶ میلیون متر مکعب بوده است.
*** حوضه آبریز کارون بزرگ(دز)
وی تصریح کرد: در این حوزه نیز رودخانه های مهم سرشاخه های رودخانه دز بدون ذخیره سازی به سد دز می ریزند .
مدیر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه ای لرستان ادامه داد: حجم رواناب خروجی رودخانه ماربره حدود سه میلیون متر مکعب، حجم رواناب خروجی رودخانه تیره در ایستگاه دورود حدود دو میلیون متر مکعب و حجم رواناب خروجی رودخانه بختیاری در ایستگاه کاکلستان خروجی شهرستان الیگودرز حدود ۱۲ میلیون متر مکعب بوده است.
زیودار اظهار کرد: همچنین بخشی از حجم آب تولیدی ناشی از بارندگی های اخیر بعلت حجم زیاد آن به منابع آب زیرزمینی نفوذ کرده و باعث شده سطح سفره ها بطور متوسط تا چند سانتی متر بالا آید و دبی خروجی چشمه بخصوص چشمه هایی که مخزن آنها سازند سخت و کارستیک است بصورت مقطعی بعلت نفوذ سریع باران و کانالی بودن مخزن چشمه ها تا محل خروجی چشمه ها افزایش یابد.
وی افزود: ولی با توجه به اینکه تداوم آبدهی چشمه های وابسته به بارش برف می باشد با قطع بارندگی این افزایش آبدهی مدت زمان زیادی طول نمی کشد و بتدریج کاهش می یابد.
به گفته وی به عنوان نمونه سراب های کیو، گرداب سنگی، گلستان، مطهری و گرداب دارایی قبل از شروع بارندگی مازاد بر مصرف شرب سرریز نداشتند و پس از بارندگی سرریز آنها به ترتیب به حدود ۱۱۵، ۷۶، ۳۲۰، ۱۶۳و ۱۶۰ لیتر در ثانیه بوده که با قطع بارندگی دبی آنها هم روند کاهشی پیدا کرده است.
زیودار اضافه کرد: به دلیل اینکه در یازده سال گذشته حدود ۵۷۰ میلیون متر مکعب از منابع آب زیرزمینی کاهش یافته نفوذ کمتر از ۱۰ درصد از حجم آب ناشی ازاین بارندگی که شدت آن بالا و مدتش کم است چندان تاثیری بر منابع آب زیرزمینی آبرفتی نخواهد داشت.
***۲۰ میلیارد تومان اعتبار مورد نیاز اجرای طرح های آبخیزداری کشاورزی
رییس سازمان جهادکشاورزی لرستان نیز از ۲۰ میلیارد تومانی برای اجرای طرحهای آبخیزداری در این استان خبر داد.
مهرداد غضنفری گفت: در صورت تخصیص این اعتبار می توان طرح های آبخیزداری را در سطح بیش از ۳۴ هزار هکتار اراضی کشاورزی استان اجرا کرد.
وی با اشاره به خسارت ۶۰ میلیارد تومانی سیل به بخش کشاورزی استان افزود: اجرای طرحهای آبخیزداری و آبخوان داری در سطح استان برای جلوگیری از خسارات سیل الزامی است.
***خسارت ۳۰ میلیارد تومانی سیل به طرح های آبخیزداری
معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری لرستان نیز گفت: در سیلاب اخیر ۳۰ میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان خسارت به طرح های آبخیزداری استان وارد شده است.
محمدحسین بابایی افزود: این خسارتها در شهرهای کوهدشت، رومشکان، چگنی، خرم آباد، پلدختر و الشتر بوده است.
وی تصریح کرد: عملیات آبخیزداری برای دوره بازگشت بین ۲۰ تا ۵۰ سال مطالعه و اجرا می شود اما دوره برگشت سیل اخیر ۱۰۰ ساله بوده و موجب تخریب بسیار شده است.
***وجود بیش از دو میلیون هکتار جنگل و مرتع و اجرای تنها ۲۴۰ هزار هکتار طرح آبخیزداری
معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری لرستان همچنین با اشاره به وجود دومیلیون و ۱۰۰ هزار هکتار جنگل و مرتع در استان گفت: به دلیل کمبود اعتبار امکان اجرای طرح های آبخیزداری در تمام استان وجود ندارد.
بابایی افزود: اعتبار اجرای طرح های آبخیزداری استان در سال های ۹۳ و ۹۴ حدود دو میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان بوده که نسبت به سالهای گذشته کاهش چشمگیری داشته است.
وی تصریح کرد: به ازای اجرای هر هکتار عملیت آبخیزداری ۵۲۰ متر مکعب آب به صورت منابع زیرزمینی ذخیره می شود .
***درخواست ۲۶ میلیارد تومان اعتبار برای اجرای طرح های اورژانسی آبخیزداری
بابایی اضافه کرد: با توجه به پیش بینی بارش های شدید در سال زراعی جاری، مطالعات انجام و دشت های کوهدشت، گراب و رومشکان، رودخانه خرم آباد در شمال این شهر، میربگ نورآباد، کهمان الشتر و چم مهر پلدختر از نقاط بحرانی و سیل خیز استان شناسایی شده است.
وی گفت: مطالعات فضیلی در این خصوص برای اجرای طرح های مورد نیاز آبخیزداری و آبخوان داری انجام شده که برای اجرای این طرح ها ۲۶ میلیارد تومان اعتبار نیاز است.
وی با اشاره به اینکه در ۵۰ سال گذشته دست کم ۵۶ سیل در کوهدشت رخ داده گفت: دشت کوهدشت اولویت نخست طرح های بحرانی بوده که برای مطالعات تخصصی اولیه آن دو میلیارد تومان نیاز است.
با وقوع سیل مخرب دو هفته گذشته ، یک خانواده سه نفره در کوهدشت جان باختند، حدود ۲۵۰ میلیارد ریال خسارت به بخش های زیربنایی وارد شد و علاوه بر اتلاف دوهزار راس دام ۶۰ میلیارد تومان به بخش کشاورزی لرستان خسارت وارد شد که با توجه به حجم این خرابی ها و خسارتها، اجرای طرح های آبخیزداری باید مورد توجه ویژه قرار گیرد چراکه هزینه برای اجرای طرح های آبخیزداری ، نوعی سرمایه گذاری و جلوگیری از خسارتهای چند ده برابری است.
امیدوارم که این وعده تحقق یابد چرا که شهرستان کوهدشت واقعا نیازمند اجرای طرحهای آبخیزداری وآبخونداری بخصوصا در مناطق شمال شهرستان میباشد