هر چند خسارت اولیه سیل ۱۲ فروردین در لرستان ۴۰ هزارمیلیارد ریال عنوان می شود اما با برآوردهای کارشناسان به این رقم افزوده می شود و پیش بینی شده تا ۱۰۰ هزار میلیارد ریال هم خواهد رسید.
به گفته کارشناسان سیل اخیر در لرستان علاوه بر گرفتن جان تعدادی از هموطنان باعث خسارات زیادی به زیرساختها و شستن حجم بسیار بالایی از خاک با ارزش استان شد.
کارشناسان معتقدند در استان لرستان با توجه به قرار گرفتن در ۲ حوزه آبخیز کرخه و دز بایستی برنامه ریزهایی که در استانهای خوزستان، ایلام، لرستان، کرمانشاه و همدان برای بحث اب و خاک گرفته می شود هماهنگ با اقلیم این استان باشد و از این وضع کنونی که لرستان همیشه قربانی مدیریت سازهای منابع آب و انتقال آب بین حوزهای وزارت نیرو در استانهای دیگر شده ، دوری کرد.
لرستان دارای حدود ۱۲ میلیارد مترمکعب رواناب خروجی است در حالی که میزان مزارع آبی استان از متوسط کشوری بسیار کمتر بوده و برای توسعه استان با راندمان استفاده کنونی بیش از ۲ میلیارد مترمکعب آب در سال نیاز است که هم اکنون در صورت اتمام همه سدها و ایستگاههای پمپاژ استان حدود ۵۰۰ میلیون متر مکعب آب استحصال می‌شود.
**بارش‌های سیل آسا سبب بهبود افت آبهای زیر زمینی نشده است
نماینده انجمن علوم ومهندسی منابع آب ایران در لرستان گفت: بارش‌های سیل آسا سبب بهبود افت آبهای زیر زمینی نشده است.
علی حقی زاده، با بیان اینکه سیل از جمله مخاطرات طبیعی است که هر ساله خسارتهای زیادی را به سراسر ایران، مخصوصا به لرستان تحمیل کرده است، اظهار داشت: با توجه به خسارات و مشکلات عمدهای که به وسیله سیل ایجاد می‌شود، پرداختن به این پدیده و عوامل تأثیرگذار و به وجود آورنده آن بسیار حائز اهمیت است.
وی با بیان اینکه سیل علت بیش از یک سوم مجموع خسارات وارده در جهان است، ادامه داد: کاهش خسارتهای ناشی از سیل سبب حفظ رفاه و ارتقاء کیفی سطح معیشت ساکنان حوضه آبخیز بخصوص در مناطق مستعد سیل می شود.
**تغییر اقلیم باعث ایجاد پدیده سیل می‌شود؟
این دانشیار دانشگاه لرستان به علل ایجاد سیل در استان اشاره کرد و با بیان اینکه سوالی که اینجا مطرح می‌شود این است که آیا تغییر اقلیم باعث ایجاد پدیده سیل می‌شود؟ افزود: ارتباط سیل به تغییر اقلیم بسیار سخت است چون پدیده‌های طبیعی مثل سیل مستخرج از پارامترهای اقلیمی، پیچیده و غیرخطی هستند؛ ولی می‌توان گفت تغییر اقلیم باعث افزایش شدت رخدادهای حدی اقلیمی خواهد شد.
وی اظهار داشت:به نظر خیلی از متخصصین ویژگی اصلی تغییر اقلیم بی‌نظمی است سیل‌های اخیر اصولا یک بی‌نظمی اقلیمی هستند که ممکن است در آینده ادامه داشته یا نداشته باشند.
حقی‌زاده علت اصلی وقوع این سیلابها را بارش باران‌های شدید عنوان کرد که باعث طغیان رودخانه و جاری شدن آب در زمین‌های حاشیه‌ای رود شده است، بیان کرد: به سیلاب‌هایی که به یکباره و بدون هیچ فرصت قبلی ایجاد و جاری می‌شود، سیل‌های آنی flash flood)) گفته می شود.
وی افزود: در یک تقسیم بندی دیگر نوع سیلاب‌های ایجاد شده در استان رودخانه‌ای وشهری است.
وی ادامه داد: با توجه به آمار هواشناسی افزایش بارندگی۱۱۴۳ میلیمتری امسال لرستان نسبت به پریود زمانی متناظر در سال گذشته ۲۰۰ درصد و همین افزایش بارندگی امسال نسبت به پریود زمانی متناظر در بلند مدت ۱۳۰ درصد بوده که نشان دهنده وجود علت اصلی معلولی بنام رواناب و سیل در استان است.
وی گفت: عدم اخذ مجوز جهت احداث سدهای مخزنی و… در استان از طرف وزرات نیرو به بهانه تخصیص حقابه غیرواقعی و ظالمانه، که سالهاست از طرف دولتمردان اراده‌ای برای تصحیح آن وجود ندارد و یا تلاش مدیران و نمایندگان نتوانسته آن را به نتیجه برساند، این امر باعث می‌شود که لرستان از این منابع آبی سرشار تنها از خسارت سیل بهره‌ای ببرد.
عضو هیات علمی دانشگاه لرستان بیان کرد:تغییر کاربری اراضی جنگلی و مرتعی به کشاورزی در مناطق روستایی و توسعه ناپایدار در مناطق شهری بدون توجه به اصول و مبانی اولیه اکوهیدرولوژی یکی از عوامل تاثیرگذار بر ایجاد سیل است و این تغییر کاربری‌ها در روستاها ناشی از افزایش جمعیت و وابستگی و تکیه معیشت مردم به منابع طبیعی بوده است.
حقی زاده عنوان کرد: تغییر کاربری‌های موجود در شهرها و حاشیه شهرها ناشی از سودجویی یک سری افراد بانفوذ و عدم برخورد قاطع دستگاه‌ها و ادارات متولی و گاهی وجود رانت‌های مختلف است؛ همچنین می‌توان به کاهش سطح مناطق نفوذپذیر در شهرها مثل پارک‌ها و فضای سبز اشاره کرد.
**عدم توجه و بیگانگی مدیران شهری به واژه آبخیزداری شهری ازعلل ایجاد سیل در لرستان
حقی زاده با بیان اینکه عدم توجه و بیگانگی مدیران شهری لرستان به واژه آبخیزداری شهری از علل ایجاد سیل در استان است، عنوان کرد: امروزه با توسعه زندگی شهرنشینی و شهرها، موضوع مدیریت حوزه‌های شهری بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است.
وی گفت: وقوع سیل‌های گسترده در حوزه‌های شهری باعث ایجاد خسارات جانی و مالی فراوان و تاثیرات مناسب و مخرب در شکل طبیعی، کیفیت آب، ارزش‌های اکولوژیکی در حوزه‌های شهری می‌شود.
حقی‌زاده با بیان اینکه عدم رعایت حریم رودخانه و تجاوز به این محدوده به هر شکل بروز و یا تشدید سیلاب را بهمراه دارد، گفت: برداشت غیر اصولی مصالح رودخانه‌ای موجبات تغییر مرفولوژی رودخانه را به همراه دارد که اغلب پیامدهای نا مناسب و پیش بینی نشده‌ای را به خصوص در انحراف مسیر جریان طبیعی ایجاد کرده و باعث گسترش سیلاب می‌شوند.
نماینده انجمن علوم و مهندسی منابع آب ایران در لرستان افزود: عدم اجرای مدیریت جامع آبخیزداری شامل اقدامات مدیریتی و اقدامات مهندسی مانند ساخت بانکت، سکوها در دامنه‌ها و احداث خشکه چین، گابیون‌بندی، بندهای ملاتی در آبراهه‌ها و احداث سدهای خاکی و بندهای خاکی در پایین دست زیرحوزه‌ها باعث شده است.
وی با اشاره به اینکه به علت عدم وجود اقدامات آبخیزداری و از آنجا که فیزیوگرافی حوزه آبخیز خرم‌آباد و حوزه آبخیز کشکان کوهستانی و پر شیب بوده و فاصله فرآیند بارش به رواناب به سرعت اتفاق می افتد، اظهار داشت: همچنین آبهای سطحی در دامنه‌ها و آبراهه فصلی و دائمی سریعا به رودخانه‌ها ملحق شده و فرصت نفوذ به زمین را پیدا نکرده‌اند.
حقی‌زاده بیان کرد: علی‌رغم افزایش بارش‌های سیل آسا شاهد تغذیه قابل قبولی در آبخوان ها و بهبود افت آبهای زیر زمینی نبوده ایم در حالیکه با انجام پروژه‌های آبخیزداری شاهد کاهش خسارات سیل و بهبود تغذیه آبخوان‌ها خواهیم بود.
وی احیای دفتر مطالعات آبخیز کرخه و احیای دفتر مطالعات آبخیز دز را از جمله مطالبات استانی در موضوع سیل عنوان کرد و گفت: مدیریت جامع و هدفمند در آبخیزداری بر اساس مرز هیدرولوزیکی تعریف می‌شود نه بر اساس مرزهای سیاسی، متاسفانه مدیریت سیاسی استانها ضربه سنگینی به این مدیریت هوشمندانه وارد کرده در این مدیریت جامع همه اجزای حوزه بالادست و پایین دست بصورت یکسان دیده می‌شوند.
حقی‌زاده افزود: در کشور ایران به خصوص استان لرستان بخاطر اکوسیستم شکننده نیازی فوری به اقدامات و نسخه شفا بخش آبخیزداری حس می‌شود.
وی ادامه داد: میزان فرسایش خاک در استان لرستان چند برابر متوسط فرسایش درکشور بوده و منشا رسوب موجود در رودخانه‌ها فرسایش خاک بالادست است که بعلت عدم وجود سازهای آبخیزداری بخصوص سدهای رسوب گیر ضمن ایجاد خسارت جبران ناپذیر به منابع و زیرساختها و آلودگیهای زیست محیطی باعث کاهش عمر مفید سدهای کرخه و دز پایین دست خواهند شد.
**احیای دفترمطالعات آبخیزداری سد کرخه و دز در لرستان
نماینده انجمن علوم ومهندسی منابع آب ایران در لرستان بر ضرورت احیای دفترمطالعات آبخیزداری سد کرخه و دز در استان لرستان و تخصیص اعتبار مستقل به این دو دفتر در استان یادآور شد: لزوم تصحیح حقابه لرستان توسط وزرات نیرو و شورای عالی آب ضروری است چرا که سد سازی و توسعه کشت آبی و آبیاری نوین بدون حقابه نه تنها یک تصمیم غیر کارشناسی و اشتباه مدیریتی در منابع آب بوده بلکه یک فاجعه اکوسیستمی است واین حق با چانه زنی و رایزنی هوشمندانه نمایندگان و مدیران ارشد استان و نخبگان اجرایی گرفتنی است.
حقی زاده با اشاره به اینکه حدود ۱۲درصد آبهای سطحی در استان لرستان جاری هستند و میزان دبی خروجی سالیانه از استان لرستان ۱۳ میلیارد مترمکعب است و این در حالیست که حجم ۶سد ساخته شده در لرستان فقط ۲۰۶٫۸۳ میلیون مترمکعب است، تصریح کرد: با این توصیف کشاورزی بیمار لرستان تشنه عبور از کشاورزی سنتی به کشاورزی اقتصادی است و این کشاورزی غیراقتصادی و بیمار برای جبران آب مورد نیاز خود با برداشت غیراصولی از منابع اب زیرزمینی باعث افت آبهای زیرمینی در بخشهای زیادی از استان شده است.
**ضرورت احداث سدهای مخزنی در مکانهای مناسب در لرستان
حقی‌زاده اضافه کرد: با احداث سدهای مخزنی در مکانهای مناسب در استان لرستان ضمن کاهش فشار بر منابع آب زیر زمینی شاهد افزایش سطح کشت آبی در استان و رونق اقتصادی در جوامع روستایی خواهیم بود.
به گفته وی از طرفی عدم وجود منابع اب پایدار در استان لرستان در بخش شرب لزوم احداث سدهای بزرگ در لرستان مثل سد معشوره حیاتی به نظر می رسد و همچنین برای کنترل سیلابها نیاز به احداث سدهای تنطیمی در استان در مناطق مستعد سیل است.
این مدرس دانشگاه لرستان بر تهیه نقشه مناطق مستعد سیل در استان لرستان و برنامه ریزی دستکاههای اجرایی در این مناطق تاکید کرد و گفت: رسیدن به این نقشه جامع با مطالعه بر عوامل تاثیر گذار بر سیل در این مناطق شامل پوشش گیاهی، نوع خاک، ژئومرفولوژی، دوری و نزدیکی به رودخانه ، استفاده از مدل‌ها و فناوری‌های نوین امکان پذیر خواهد بود.
وی بر لزوم توجه بیشتر به آیین‌نامه مربوط به بستر و حریم رودخانه‌ها، انهار، مسیلها، مردابها، برکه‌های طبیعی و شبکه‌های آبرسانی، آبیاری و زهکشی و برخورد قاطع با متخلفین و متجاوزین به این حریمها تاکید و بیان کرد: لازمه این اجرای این قوانین هماهنگی دستگاهی مختلف است و جابجایی بخشی از شهرستان پلدختر و معمولان و خرم اباد به مناطقی که خطر بروز سیل کمتر بوده نیاز به یک آمایش منطقهای و جدی دارد.
**سیل و خشکسالی ۲ روی یک سکه در لرستان است
یک عضو هیات علمی دانشگاه لرستان نیز می گوید: بارندگی های اخیر لرستان یک ناهنجاری اقلیمی بود و ورود به دوره ترسالی با این بارندگی ها وجاهت ندارد.
امیرحمزه حقی آبی افزود:در صورت قبول این فرضیه بارندگی های سال آینده جز مصیبت برای لرستان نتیجه ای نخواهد داشت.
وی اظهار داشت: امسال لرستان بیشترین بارندگی نسبت به کل کشور داشت اما توزیع مکانی و زمانی بارندگی در استان مناسب نبود.
حقی آبی اظهار داشت: پلدختر امسال برخلاف اقلیم متفاوت جزو پربارانترین نقاط استان بود و میزان بارندگی آن بدون هیچ استفاده ای از استان خارج شد.
این عضو هیات علمی دانشگاه با بیان اینکه در لرستان خشکسالی و سیل ۲ روی یک سکه هستند افزود: فقط بحث کنترل سیلاب مطرح نیست بلکه بحث مدیریت منابع آب در لرستان در سطح کلان مهم است.
حقی آبی اظهار داشت: دانشگاهیان باید کلان نگر باشند،چرا در استانی که ۱۲ درصد آبهای سطحی کشور در آن جریان دارند، حجم کل سدهای ساخته شده چهار دهم درصد است و این آمار با معیار عدالت مندانه همخوانی ندارد زیرا که میزان متوسط اراضی آبی کشور ۴۶ درصد بوده در حالی که این میزان در لرستان ۲۵ درصد است.
وی بر ضرورت اجرایی شدن راهکارهای جامع نگر تاکید کرد و گفت: سیل اخیر برای آبهای زیرزمینی تاثیری نداشت و چراکه زمین اشباع شده بود.
عضو هیات علمی دانشگاه لرستان گفت: در لرستان متاسفانه نقش مخازن در معیارهای اعتبارات خشکسالی و مدیریت بحران نادیده گرفته شده است.
وی افزود: تخصیص سدهای لرستان بلوکه شده و اگر تنها سد معشوره در استان ساخته شده بود حداقل ۵۰ درصد آب سیل پلدختر کاسته می شد.
حقی آبی ادامه داد: لرستان جزو ۶ استان دارای مستعدترین خاک برای کشاورزی است.
**سیل و منابع آب به خوبی مدیریت نشده اند
معاون دانشگاه لرستان نیز می گوید: متاسفانه لرستان در نهضت سدسازی عقب افتاد و پس از این برهه نیز نهضت عدم سدسازی در کشور رخ داد و این استان درگیر تصمیمات عجولانه سیاسی شد.
حجت‌الله یونسی در بررسی علل وقوع سیل در لرستان با بیان اینکه سیل نقبت نیست بلکه نعمت است، اظهار داشت: اگر سیاستمداران براساس علم عالمان عمل می‌کردند شاید امروز شاهد وضعیت امروزی پلدختر نبودیم و ۲۰۰ دهنه پل در لرستان تخریب نمی‌شد.
وی ادامه داد: هشت هزار و ۸۰۰ متر مکعب بر ثانیه آب وارد سد کرخه شد و از این مجموع ۲ هزار و ۵۰۰ مترمکعب از رودخانه سیمره و بقیه در رودخانه کشکان جاری شد.
وی بیان کرد: رودخانه سیمره حجم آب را کنترل کرد و رودخانه کشکان نتوانست این حجم را کنترل کند.
معاون دانشگاه لرستان با بیان اینکه نباید جامع نگری داشت و حوزه ها را با هم دید، گفت: نمی‌توانم یک نسخه واحد برای تمام رودخانه‌ها پیچید چراکه شرایط آنها متفاوت است.
یونسی آبخیزداری را حلقه مفقوده در لرستان عنوان کرد و افزود: دست‌درازی به بالادست و پایین‌دست رودخانه‌ها، عدم حق آبه و تخصیص در سدسازی و استفاده کردن از مزایای رودخانه‌ها، عدم حقابه و تخصیص در سدسازی از دلایل بروز این سیل بوده است.
وی افزود: سدی که حتی چند سال خالی بماند اما یکبار جان انسانها را نجات دهد، ارزش احداث داردو نمونه بارز سد هاله در کوهدشت است که امسال سرریز کرد.
وی بر ضرورت احداث سدها در سرشاخه ها تاکید کرد و گفت: قانون توزیع عادلانه آب باید رعایت شود.
یونسی بیان کرد: مشکل لرستان این است که همه سیلابها در یک زمان خاصی به کشکان می‌ریزد و با دبی ۵۵۰۰ متر مکعب بر ثانیه از پلدختر عبور می‌کند.
این عضو هیأت علمی دانشگاه لرستان عنوان کرد: نمایندگان و مدیران ارشد استان تلاش کنند، حق منابع آب لرستان را از مدیریت منابع آب کشور بگیرند.
**ضرورت راهاندازی استارت‌آپ‌ها برای مقابله با مخاطرات طبیعی
معاون پژوهشی دانشگاه لرستان نیز بر ضرورت ایجاد استارت‌آپ‌هایی تحت عنوان مخاطرات و ارائه ایده‌های کاربردی برای مقابله با مخاطرات طبیعی تأکید کرد.
دکتر محمد فیضیان با بیان اینکه در بحث سیلاب باید پیشگیری‌ها رخ دهد، ادامه داد: در لرستان نیاز است کارهای آبخیزداری انجام شود تا آب های روان جذب شده و در بخش کشاورزی مورد مصرف قرار گیرد.
معاون پژوهشی دانشگاه لرستان بیان کرد: باید برای حل مشکلات استان به سمت کارهای علمی پیش برویم و در کنار مبحث سیلاب، خشکسالی را نیز پیگیری کرد.
وی گفت: می‌توان استارت‌آپ‌هایی تحت عنوان مخاطرات طبیعی و ارائه ایده‌ها کاربردی برای مقابله با مخاطرات طبیعی برگزار شود و از طریق راهکارهایی که معین می‌شود موضوعات را به نتیجه رساند.
**یکی از پیامدهای سیل اخیر غرقابی شدن مزارع، باغها و اراضی کشت نشده است
رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی لرستان گفت:یکی از پیامدهای بارندگی شدید و سیل اخیر پدیده غرقاب شدن مزارع، باغها و اراضی کشت نشده است.
دکتر مراد سپهوند اظهار داشت: غرقاب شدن در صورت پایداری و طولانی شدن ماندابی (ponding) گفته می‌شود که به دلیل طغیان رودخانه‌ها یا ورود هرزآب بالادست شیبدار و یا در اثر شدت و میزان بالای بارش و پائین بودن سرعت نفوذ آب در خاک(معمولا در اثر بافت سنگین تا خیلی سنگین و شرایط شور و قلیا) به وجود میآید.
وی افزود: در این شرایط تجمع آب متغیر است به طوریکه گاه همه کانوپی گیاه را میپوشاند.
سپهوند ادامه داد: اگر آب ورودی به مزارع و باغات همراه خود رسوب داشته باشد، آثار زیان بارتری برای گیاهان دارد.
رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی لرستان بیان کرد: در حالت غرقاب، منطقه ریشه از آب اشباع شده و تقریبا کل خلل و فرج خاک در ناحیه توسعه ریشه و حتی فراتر از آن، پر آب می‌شود.
وی با بیان اینکه جایی برای هوا باقی نمیماند و بنابراین گیاه اصطلاحا دچار خفگی می‌شود، اضافه کرد: اگر حالت غرقاب بعد از ۲-۳ روز برطرف شود مشکل خاصی برای گیاه به وجود نمیآید البته به شرطی که حجم رسوب همراه کم بوده و پیکره گیاه توسط رسوب پوشانده نشده باشد.
سپهوند با اشاره به اینکه درختان به دلیل ریشههای عمیقتر و گستردهتر نسبت به حالت غرقاب مقاومتر از گیاهان زراعی هستند، ادامه داد: با مشاهده وضعیت غرقاب در مزارع و باغها باید به فکر چاره جویی بود وگرنه گیاهان زراعی و باغی لطمه میبینند و حتی ممکن است دچار مرگ بر اثر کمبود اکسیژن شوند.
عضو هیئت عامی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی لرستان بیان کرد: باید بسته به عمق تجمع آب و میزان حساسیت گیاه باید برای رفع حالت غرقاب اقدام کرد.
وی با بیان اینکه تجمع پراکنده و کم عمق آب در صورتی که بارندگی تداوم نداشته باشد، بر اثر تبخیر و نفوذ تدریجی آب در خاک برطرف شده و مسئله خاصی برای گیاه پیش نمیآید، ادامه داد: در مزارع و باغات باید راه ورود آب بسته شود و مسیر خروج آن را به هر شکل ممکن باز کرد.
سپهوند بیان کرد: اگر امکان ایجاد نهرهایی تا عمق ۳۰-۴۰ سانتیمتر به عنوان زهکش سطحی وجود داشته باشد می‌توان غرقابهای متوسط را بر طرف کرد اما چنانچه شدید است، عمق زهکشها را تا بالای ۵۰ سانتیمتر هم می‌توان درنظر گرفت.
رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی لرستان بیان کرد: اگر بر اساس مطالعه و تجربیات قبلی، منطقه غرقاب خیز تشخیص داده شده باشد، بهتر است با نظر کارشناسان مربوطه سازههای مناسب مانند سیل برگردان و دیواره سازی کناره رودخانه و… از قبل انجام گیرد.
وی با بیان اینکه هر اقدامی که موجب نفوذ دادن آب و تخلیه آن از منطقه ریشه شود مانند حفر چالههای نیمه عمیق و احداث زهکشهای عمیق توصیه می‌شود، افزود: در این حالت به تغذیه آبهای زیرزمینی هم کمک می‌شود.
سپهوند خاطرنشان کرد: اگر حالت غرقاب در اراضی کشت نشده اتفاق افتاده است، می‌توان تا قبل از کشت بعدی صبر کرد. این کار باعث تغذیه سفرههای آب زیرزمینی و خفه شدن علفهای هرز می‌شود.
این محقق با اشاره به اینکه غرقاب شدن اراضی در مواردی مانند زمانی که قصد کشت برنج داشته باشند موجب خوشحالی کشاورزان می‌شود، ادامه داد: معمولا غرقاب شدن همراه با نهشته شدن رسوبات هم هست، اگر ضخامت این نهشتهها کم است، می‌توان آنها را با زدن شخم با خاک زمین اصلی مخلوط کرد. البته سنگها، قلوه سنگها و سنگریزههای درشت را باید جمع آوری و از مزرعه خارج کرد.
وی با بیان اینکه اگر غرقاب شدید بوده و راهی برای رفع آن پیدا نکرده‌ایم و گیاه زراعی از بین رفته، بهتر است به فکر شخم زدن زمین و انجام یک کشت بهاره باشیم، ادامه داد: مورد خیلی مهم اثر غرقاب بر گیاه، تاثیر آن بر ظاهر گیاه خصوصا مزارع گندم، جو و کلزا در استان است.
سپهوند ادامه داد: مشاهده می‌شود که مزرعه از نظر رنگ یک دست سبز نیست و رگهها و لکههای سبز کم رنگ متمایل به زرد در مزرعه کاملا دیده می‌شود. این همان جاهایی است که غرقاب موجب ضعیف شدن گیاه در اثر کمبود اکسیژن و کمبود عنصر نیتروژن شده است.
این پژوهشگر گفت: حتما کارشناسان باید کشاورزان را تشویق کنند که حتی اگر کود سرک دادهاند یک بار دیگر لکهها و رگههای متمایل به زرد مزرعه را کود سرک بدهند.
